Lærerikt om historia til samane

Som kjent, er det samiske folket etnisk skilt frå nordmenn, samstundes som folket bur over heile Nordkalotten. Det gjer at den samiske historia ikkje berre gjeld samar i Noreg, men på tvers av nasjonsgrensene i nord.

Det kjem tydeleg fram i denne boka, samstundes som vekta er på «norske» samar. Kva det er å vera same, er del av framstilling.

Det kan vera noko pussig at ei historisk framstilling startar med eit så presis årstal som 1751, men det har sin grunn i at det året vart Lappekodisillen vedteken. Dette er ein avtale som regulerer samane sitt forhold mellom Noreg og Sverige, og som er fundamental i samisk historie, særleg for reindrifta.

Denne avtalen står framleis ved lag, sjølv om han er revidert eit par gonger. Framstillinga i denne boka følgjer altså utviklinga frå denne avtalen vart inngått, og fram til vår tid. Det er også skrive eit historieverk om samane si historie fram til 1751, men det har eg diverre ikkje lese.

Dette er ei omfattande og grundig dokumentert framstilling av samane si historie, og det gjeld samane i Noreg totalt sett. Vi tenkjer lett samar som nokre med spesielle og fine klede (kofta), og som driv med reinsdyr.

Det er berre ein liten del av den samiske identiteten, kulturen og historia, sjølv om reindrifta nok er ein viktig del av den samiske identiteten. Det er også klesdrakta og språket.

I denne boka får vi følgja utviklinga for reindriftssamane, men også sjøsamane med fiskeri og jordbruk og samar med andre næringar. Vi får følgja samane i ulike delar av landet, sjølv om hovudvekta ligg på Finnmark.

Vi får følgja den kulturelle utviklinga og samane si sjølvforståing. Ein viktig del er sjølvsagt forholdet til storsamfunnet og styresmakta, ikkje minst den sterke fornorskingspolitikken som i periodar er ført, og som særleg var aktuell med tanke på skulen og språket – eller rettar språka.

Det er nemleg fleire samiske språk. Den samiske «sjølvstendiggjeringa» med flagg, språk, Sametinget og andre samiske institusjonar er ein sentral del. Alta-utbygginga spela her ein viktig rolle.

Samisk kultur og historie frå rundt 1850 er vove sterkt saman med læstadianismen, og dette kjem tydeleg og sakleg fram i boka. Ofte får kristendommen og kristenlivet lite plass i historiske framstillingar, men her er det med på ein naturleg og integrert måte. Det gjeld også andre sider ved kyrkjehistoria, slik som Samemisjonen sitt arbeid.

Som kjent, fekk okkupasjonen og slutten av siste verdskrigen særs dramatiske utslag i Finnmark og Nord-Troms, ved at det meste vart nedbrent. Dette ramma sjølvsagt også samane sterkt.

Dessutan var samane aktive motstandsfolk, og det er ei artig historie om korleis ein del reinsdyreigarar lurte tyskarane ved å føra ein svær reinsdyrflokk til ein annan stad enn tyskarane hadde sagt, men som hadde likt stadnamn!

Framstillinga kombinerer det å følgja dei store linene med detaljert dokumentasjon. Mange større og mindre stader er nemnde, og den som ikkje kjenner nordnorsk geografi godt, kan ha problem med å hengja med. Eg klarte det meste, men ikkje alt.

Det burde vore kart som viste kor dei ulike stadene er, og kor dei er i forhold til kvarandre. Det kunne også vore fleire illustrasjonar og bilete.

Boka har 13 forfattarar med tre redaktørar, men framstilling framstår som ein heilskap. Ei oversikt viser kven som har skrive kva. Ei framstilling over ulike historiske liner over 250 år, må sjølvsagt ha ein del oppattaking av fakta og argumentasjon. Når det er mange forfattarar, vert det lett litt ekstra repetisjon, men dette er ikkje noko problem. Det gjer heller at vi vanlege lesarar ikkje fell av lasset.

Eg har lenge interessert meg for nordnorsk historie, kultur og kristenliv, inkludert det samiske, men eg skal ikkje gje meg ut for å vera ein kjennar av samisk historie. Så langt eg kan sjå, er dette ei solid og balansert framstilling av historia til samane. Eg trur det for lang tid vert sjølve standardverket for denne perioden. Det er berre å gratulera med boka. For meg har det vore lærerik og spennande lesing.