Solid om grunnar for kristen etikk

Dette er ikkje ei «vanleg» etikkbok, altså ei bok som framstiller kristen etikk på ulike temaområde. Derimot er det ei bok om grunnlaget for etikken, altså om argumentasjon for etikk og for definerte etiske standpunkt. Spørsmålet er særleg om det finst ein objektiv etikk, og korleis det i så fall kan grunngjevast. Tittelen og tematikken viser tilbake til ei utsegn av den kjente russiske forfattaren Fjodor Dostojevski.

Espen Ottosen har i mange år delteke i den offentlege debatten med kristne standpunkt inn i ulike samanhengar, og svært ofte har det gått på etiske og verdimessige standpunkt. Han har i den samanhengen gjort ein imponerande innsats for å fremja bibeltru standpunkt og grunngje desse inn i samfunn og politikk. Han har formell utdanning både som teolog og filosof, og det merkest tydeleg i denne boka.

Mener kristne har det beste grunnlaget for moral

Ottosen tek for seg ei rekkje filosofar og korleis dei tenkjer om etikk. Det gjeld særleg om dei tenkjer subjektiv eller objektivt om etikken, altså om det er ein etikk som forpliktar alle og til alle tider, eller om etikken er flytande og relativistisk ut frå personleg overtyding og erfaring. Det finst ei rekkje posisjonar her, men hovudsaka er om det er subjektivt eller objektivt. Det store spørsmålet vert også om det er mogleg å grunngje ein forpliktande objektiv etikk ut frå naturen, rasjonaliteten eller erfaringa, eller om det må skje – eller best skjer – ut frå at det finst ein Gud som etikk fell tilbake på.

Mange har prøvt å grunngje objektiv etikk utan å festa denne i Gud, men Ottosen finn det problematisk og mangelfullt. Han tek opp ei rekkje posisjonar og presenterer, analyserer og vurderer desse. Hans eintydige konklusjon er at dei ikkje held mål, og at den sterkaste og enklaste grunngjevinga for objektiv etikk er Gud. Det er også slik at folk flest synest å meina at det er ein objektiv etikk, altså at det er noko som er rett og falt, sant og usant, som gjeld for alle til alle tider. Då burde ein også anerkjenna at det finst ein Gud. Rett nok er det mange etiske standpunkt som vil variera med tida, ut frå kva som er aktuelt, slik som medisinsk etikk og naturspørsmål.

Ottosen presenterer sjølvsagt dei filosofane som vi kjenner frå antikken og til etter opplysningstida. Desse har mange av oss eit visst forhold til. Men Ottosen presenterer også ei rekkje filosofar frå nyare tid, og desse vil i stor grad vera ukjente for dei fleste av oss. Eg har ikkje føresetnader for å vurdera om han forstår og vurderer desse rett, men for meg verkar framstillinga truverdig. Det er ei lang litteraturliste som viser kva boka byggjer på, og det er over 800 noter som dokumenterer framstillinga.

Ottosen i ny bok: Moralske instinkter peker mot Gud

Sjølv om her er mykje filosofi og avansert tenking, er framstillinga relativt lett å fylgja. Ottosen skriv ikkje innfløkt, og han forklarer greit faguttrykk og tenkjemåtar. Dei siste kapitla er enklast å fylgja med på, fordi her kjem den kristne tenkinga tydelegast til uttrykk og fordi han her aktualiserer det heile inn i vår tid og ved norske forhold. Då ser ein også tydelegare kva prinsipptenkinga han er oppteken med, har å seia i praksis. Når det er snakka om å grunngje objektiv etikk med Gud, er det ikkje nødvendigvis den kristne Gud, men Ottosen dreg liner frå ei generell gudsoppfatning til kristen gudstru.

Det er eit punkt eg finn svakt eller for kortfatta behandla, og det gjeld spørsmålet om viljen og då særleg fri vilje. Den filosofiske sida ved dette er greit nok, men den kristne sida ut frå eit kristent menneskesyn, vert for overflatisk, særleg ut frå ein luthersk posisjon. Skal ein koma til rette med dette spørsmålet med tanke på frelse og etikk, må ein tenkja i lys av det åndelege og det verdslege regimentet. I det siste rår fornufta, og viljen er fri så langt fornufta rekk. I det åndelege regimentet strekk ikkje fornufta til og då hjelper ikkje viljen til atterføding og frelse, men ein må basera seg på nådemidla.

I den omfattande litteraturlista synest eg det er påfallande at professor Aksel Valen-Sendstad ikkje er med, sidan han har skrive grunnleggjande om etikk og religionsfilosofi, men også om tankens fundament og trua sitt fundament. Dette er symtomatisk for det meste av den teologiske og etiske tenkinga her på berget. Det kan elles verka påfallande at boka ikkje har kome ut på Lunde, men på Verbum Akademiske. Etter som eg har forstått, har dette sin grunn i at det er ei fagbok som har vore gjennom fagfellevurdering, og det gjer det lettare å bruka boka i akademiske samanhengar.

Innan konservativ teolog har vi mange professorar her i landet, men vi har – så langt eg kjenner til – ingen innan etikk, og det er svært lenge sidan vi hadde det. Dette er det stort behov for, og Espen Ottosen vil utan tvil vera ein god kandidat til eit slikt professorat.

Eg er altså imponert av det arbeidet Espen Ottosen har lagt ned i denne boka. Det gjeld både omfanget og kvaliteten. Det vert nok ikkje folkelesnad, men alle som er opptekne med etikk, og då særleg grunnlaget for den etiske tenkinga, må skaffa seg denne bok. Personleg har eg hatt stort utbytte av boka, og det er overkommeleg lesnad.