Sterkt møte med ein krigsseglar

Tittelen på boka fortel at dette handlar ikkje berre om farfar som var ute i krigen, men kanskje like mykje om korleis det var for farmor å leva med mannen som hadde ein krevjande bagasje. Krigsseglar-syndromet vart det kalla før. Etter kvart kom nemninga posttraumatisk stress-syndrom i bruk. Farfar Einar heldt maska, for å seia det slik, frå krigsslutt til 1973. Men då kom samanbrotet. Og ei tid etter – opninga for at alt dette vonde kunne snakkast om – og etter kvart bli bok av.

Slektskrønike

Det er altså Einar Møllerhaug (1921–1998) som er farfar til forfattaren. Han vart kort tid etter andre verdskrigen gift med Alfhild, farmor, som levde heilt til årsskiftet 2023/24.

Det er altså ei familiebok også, dette. Mange slektningar er omtalte. Forfattaren har samtalt med dei alle, og med kjenningar og kollegaer av farfaren. Her og der er det litt i meste laget av det familiære, kven som serverer kaffi, kva slags godsaker ein fekk til kaffien, under alle samtalane, etc. For alle som kjente Einar og familien, er nok alt dette nært og relevant. Men altså rikeleg nok for alle oss andre. På den andre sida er det eit klokt grep om stoffet at heile familien, slekta, er involvert. For alle vart involverte i det farfar opplevde.

Jagaren «Stord»

Men hovudstoffet er dei erfaringane farfar gjorde som krigsseglar. Dei var mange og varierte, og til dels brutale og smertefulle. Einar vart etter kvart mannskap på jagaren «Stord». Og han var med i ikkje mindre enn tjue konvoiar mellom England og Murmansk. Tyske ubåtar og andre krigsfartøy var ein konstant fare. Ikkje alltid gjekk det godt.

Dei to «største» hendingane farfar var med på, var senkinga av det tyske slagskipet «Scharnhorst» i romjula 1943. Bortimot to tusen menneske gjekk under med skipet. Nokre gonger kom det med veldig alvor over farfaren at det faktisk var menneske, medmenneske, ein slåst imot, og som han kunne sjå låg og kava for livet i kald sjø, olje og flammar, før dei gjekk til grunne. Den andre storhendinga var invasjonen i Normandie sommaren 1944. «Stord» var i fremste rekke, og det var med livet som innsats også den gongen. Før invasjonen hadde det vore tøffe øvingar, som også sette sine spor.

Krevjande overgang

Det var ikkje enkelt å skulle gå over til å leva eit normalt familie- og yrkesliv etter slike dramatiske år. Men farfar gifta seg, som nemnt, og det kom fleire born til. Farfaren hadde ein spesiell døgnrytme – eller maske, om ein vil – som var til hjelp i om lag 25 år. Men då kom det personlege samanbrotet, som forfattaren fortel om på ein fin måte. Like fint er det han fortel om farmor, korleis ho forstod mannen sin, tok vare på han, let han få utfordringar som han hadde behov for – og korleis ho tok vare på seg sjølv og minna etter at farfar døydde.

Ei ordrik bok, mange detaljar. Men det er for pirk å nemna. Både krigsopplevingane og korleis farfar og familien klarte å leva med det posttraumatiske stressyndromet er sterk lesnad. Boka er også utstyrt med ei lang rekke bilete, og namnelister og kjelder.

De få som overlevde

Frå Teuroborgskogen til Tyskland