Storverk om Hallesby sin teologi

Professor Ole Hallesby er etter menneskelege mål den fremste kristenleiaren vi har hatt her i landet etter Hans Nielsen Hauge si tid. Han spelte på eit vidt register, der hovudposisjonane var professor i systematisk teologi ved MF og formann i Indremisjonsselskapet, men han verka i mange og ulike samanhengar gjennom eit langt liv.

Det er skrive fleire biografiar om han, og artiklar av ulik karakter som vurderer sider ved teologien hans, men vi har mangla ein meir omfattande analyse og ei vurdering av Hallesby sin teologi, både dogmatikken og etikken. No har vi fått det.

Omfattande verk

NLA-professor Hans Bringeland har skrive eit gedigent verk om Hallesby og hans teologi, både i omfang og sidetal, og i innhald og analyse. Det er ei godt dokumentert bok på 667 sider.

Eg har lese ein del bøker og avhandlingar opp gjennom åra, men eg trur eg aldri har lese ei så arbeidskrevjande bok som denne. Bringeland er kjent for å gjera grundig arbeid, og det viser han til fulle her.

Boka er primært skriven for «eit teologisk fagpublikum», men også for «interesserte lekfolk». Eg høyrer til i den siste gruppa, og denne meldinga vil vera prega av det. Eg reknar med at boka i andre samanhengar får ei grundig fagteologisk vurdering. Det fortener ho.

Dogmatikk og etikk

Når boka er arbeidskrevjande å lesa, har det ikkje primært med omfanget å gjera, men med innhaldet. Hallesby sin teologi vert grundig presentert og vurdert, og sett opp mot eller i lys av diverse filosofiske og teologiske skuleretningar, og dessutan psykologi og samfunnsvitskapar.

Det skjer i eit fagspråk, som sikkert er presis, men som samstundes for mange av oss er uvant. Eg måtte googla ein del faguttrykk, og burde sikkert ha sjekka enda fleire. Det er primært Hallesby sin dogmatikk og etikk som vert presentert og vurdert, med bakgrunn i doktorgradsavhandlinga hans og delvis aktualisert ved seinare faglege arbeid av mindre omfang.

Det er relativt lite frå Hallesby sine mange oppbyggjelege bøker, men ein del frå hans mange artiklar i For fattig og rik.

Dei første kapitla, som presenterer og vurderer Hallesby si grunnlagstenking eller prinsipplære, er mest krevjande. Til lenger ut ein kjem, til meir tilgjengeleg vert det, og det som gjeld Hallesby og krigen er rimeleg enkelt å lesa. Med tanke på bokas karakter og målsetjing er det naturleg at dette vert mykje og tungt stoff. Bringeland skriv godt nynorsk.

Ikkje overtydd

Eg har lese boka med stor interesse og har lært ein god del, men eg er ikkje overtydd om alle vurderingane og konklusjonane Bringeland presenterer. Det har tre grunnar. Det eine er at Hallesby var kjent som ein svært skarp analytikar med usedvanlege logiske evner. At det då skulle vera så mange inkonsekvensar, sjølvmotseiingar, så mykje uklart, uavklart og uhaldbart som Bringeland vil ha det til, har eg vanskeleg for å tru.

Nokre gonger feller Bringeland reine verdidommar over Hallesby sin teologi, utan at eg kan sjå at han har skikkeleg dekning for det. Eg har ikkje sjekka framstillinga opp mot Hallesby sine bøker i dogmatikk og etikk, men det reknar eg med at fagteologar vil gjera. Eg føreheld meg til framstillinga i boka, og eg har ikkje vorte overtydd av Bringeland sin argumentasjon på alle punkt.

Det andre er måten Bringeland held Hallesby si framstilling opp mot diverse filosofar, teologar og samfunnsvitarar på. Eg er ikkje sikker på at Hallesby var seg medviten alt dette, bortsett frå der han sjølv refererer til slike. Det kan vera at Bringeland her les Hallesby med eit historisk tilbakeskuande perspektiv som Hallesby sjølv ikkje kunne førehalda seg til. Då kan plasseringa av han verta litt uretteleg.

Uklart og uavklart

Det tredje er at Bringeland har ei nokså strengt teologisk drøfting, slik at måten Hallesby sjølv brukte teologien sin på, ikkje alltid vert aktualisert. Det som kan synest uklart og uavklart, kan gjennom Hallesby si eiga forkynning avklarast. Der kan ein få avklart kva han sjølv vektla, og korleis han i praksis brukte teologien i forkynning og sjelesorg, altså hans eiga tolking av denne.

Mange av Hallesby sine bøker er meir eller mindre preikesamlingar, og han var i stor grad forkynnar og sjelesørgjar. Bringeland gjer dette til ei viss grad, men etter mitt skjønn ikkje nok til å avklara korleis Hallesby sjølv tenkt om og brukte det som kan opplevast som uklart, uavklart eller sjølvmotseiande.

Spenstig om etikk

Når det gjeld Hallesby sin funksjon under siste verdskrigen, brukar Bringeland dette svært aktivt til å avklara kva Hallesby tenkte og meinte med sin teologi og etikk, særleg med tanke på krig og fedreland. Det synest eg er svært spenstig, og her trur eg Bringeland får fram Hallesby og det han stod for, på ein god måte. For meg var dette det mest interessant i boka.

Det er særleg Hallesby sin etikk Bringeland undersøkjer, og held denne saman med hans dogmatikk. Dette er spenstig, og det viser at sjølv om Hallesby førte mange argumentasjonsrekker og -måtar, dreier det seg primært om ein teologisk etikk, altså ein bibelbasert etikk.

MF-professoren skifta nok meining i nokre spørsmål, og vektla og aktualisert på nye måtar etter som tida endra seg, men relativt lite og ut frå ei stabil teologisk grunntenking.

For å bruka Bringeland sitt bilete: Det teologiske rommet er det same, men møblane vert flytta litt rundt, og kva som får den mest sentrale plasseringa, er avhengig av kva som er mest aktuelt i tida.

Mogleg usemje

I avslutningskapittelet skriv Bringeland om «det uavklarte forholdet mellom skaping og forløysing, mellom den allmenne openberringa og den spesielle, mellom syndefallstilstanden og det nyskapte livet» – og det kunne vore nemnt meir som Bringeland meiner er «uavklart». Eg er slett ikkje sikker på at det er så «uavklart» som NLA-professoren vil ha det til.

For meg verkar det meir som usemje med Hallesby, eller som einsidig lesing. Hallesby synest å vilja halda saman ulike tankeliner i Skrifta og i det allmenne, og nokre av desse går parallelt eller dei står fram som paradoks. I så fall er det ikkje uavklart, men er uttrykk for at vi menneske er avgrensa både av skapningen og syndefallet, som også Bringeland påpeikar fleire gonger.

Så vidt eg forstår, legg Hallesby vinn på å ha to eller fleire tankar i hovudet samstundes, for med det å koma til rette med det totale bibelmateriale og allmenne synsmåtar.

Manglande bibelreferansar

Det Bringeland også i lita grad gjer, er å referera til det bibelmaterialet Hallesby brukar, og vurdera om framstillinga er i samsvar med dette eller ikkje. Eg forstår at det er slik, fordi arbeidet dreier seg om ei plassering av Hallesby i eit større teologiske bilete.

Professor beklagar at det er «helvetestalen» Ole Hallesby vert hugsa for

Bringeland plasserer med rette Ole Hallesby som pietist, men eg reagerer på at det nokså sterkt vert sett opp mot ein luthersk posisjon. Pietismen er ikkje primært ein konfesjonell teologi, men har sterkt nedslag i lutherdommen, ikkje minst her på berget. Det var ein luthersk biskop som skreiv «Sannhet til gudfryktighet», hovudverket i «norsk» pietisme.

Markant profil

Ole Hallesby var så markant, profilert og sjølvstendig at det er nokså lett å kritisera han, og mange har gjort det, inkludert meg sjølv. Eg har med tida vorte meir varsam med det. Vi må sjå meir på «verknadshistoria» av det han stod for enn einsidig på det teoretiske i teologien.

Det er eit viktig moment at treet skal kjennast på frukta, og då er det slik at vi som kritiserer, når ikkje Hallesby til knærne og knapt til anklane. Det vert noko patetisk når den vesle kritiserer den store. Hallesby var ein høvding, til forskjell til oss vanleg meinige.

Dagsaktuell teolog

Hans Bringeland har til sist eit utblikk der han aktualiserer litt av Hallesby sin bibelorienterte og bibelforplikta teolog på delar av dagens MF-teologi. Det er både avslørande og tankevekkjande. Eg sluttar meg til sluttsatsen hans: «Hallesbys kristne og teologiske alvor maner til ettertanke i vår seinmoderne tid der det meste er gjort flytande.»

Med det takkar eg for boka og for professor Hans Bringeland sitt enorme arbeid, og eg vonar boka vil stimulera til vidare teologisk debatt og tenking, både når det gjeld Ole Hallesby og hans etterkomarar på MF – og for oss alle!