Dagens guide til haustens store dokumentar-snakkis

Mykje har blitt sagt og skrive om ein av haustens mest interessante dokumentarfilmar, nemleg Praying for Armageddon. Filmen vart lansert her heime den 20. oktober og er laga av den norske regissøren Tonje Hessen Schei.

Filmen går dei meir outrerte delane av amerikansk evangelikal kristendom etter i saumane, og analyserer det heftige endetidsfokuset som pregar desse.

Ein saftig miks av politics, prayers and power blir avslørt som ein cocktail med konsekvensar, ikkje berre internpolitisk, men også for dei sterke banda mellom evangelikale miljø i USA og Israel.

Persongalleriet omfattar ulike leiande skikkelsar som med eit uttrykk frå filmen har eit «doomsday mindset», altså ei tenking sterkt prega av at enden er nær. Men heller enn olje på lampen, er det bensin på bålet som ser ut til å gjelda for hovudpersonane.

Felles for nesten alle er nemleg ei haldning om ikkje berre å venta, men ei overtyding om at dei også kan skunda på Jesu atterkomme. Heller enn audmjuk avventing, oppfattar dei at dei har ei naturleg plass i den resten som er hans flokk på jorda. Om dei er sympatiske? Nei, ikkje spesielt.

Tydeleg brodd

Filmen har ein tydeleg brodd, ikkje berre mot det ekstreme endetidsfokuset, men også mot meir alminnelege uttrykk for bøn og karismatisk kristendom generelt. Når Gary Burd, leiaren i motorsykkelgjengen som skal på storsamling i USAs geografiske midtpunkt samlar gjengen til bøn for heimlandet, heng også dette igjen i lufta, som om det er noko suspekt ved å be for landet sitt.

Nettopp her kan det passa med ein liten kommentar til kristne som ser denne filmen, og sit med litt blanda kjensler. Er det i det heile okei å ha endetidsforventning når ein ser på folka i denne filmen, og kva som pregar deira virke?

Særprega segment

Det er lurt å minna seg sjølv på at det er eit svært smalt og særprega segment vi får innblikk i. Filmen argumenterer godt for at dei potensielt har stor makt i USA, både fordi det er mange evangelikale (dei utgjer 30 prosent av veljarane ifølgje filmen) og fordi nokre av dei har kort veg til USAs maktkorridorar, men filmen maktar ikkje å nyansera biletet nemneverdig.

Endetidshåp og -forventing har alltid kjenneteikna kristne, og den tvilsame makthungrige versjonen portrettert i Praying for Armageddon er i det store biletet ein karikatur, både av den kristne tradisjonen og av Jesus eiga undervisning om temaet.

Forventninga til Jesus

Den bråkjekke «bring it on»-haldninga frå folk som tek det for gitt at dei har balkongplass på dommedag, kan ein trygt kritisera, men like fullt halda tak i endetidshåpet. Forventinga til at Jesus skal koma igjen, er faktisk noko av det mest alminnelege for kristne, og du må ikkje rota rundt i ein avkrok til høgre for alle komfortsoner for å finna det.

Trua på at Jesus skal koma att «for å døma levande og døde» vert også poengtert kvar søndag i vanleg gudstenesteliturgi her til lands.

For nokre er tanken på Gud som dommar deprimerande. Men ein samtale om denne filmen, kan gjerne også snu på det: Kor akseptabelt er eit verdsbilde utan noko håp om rettferd?

Maktkristendom

Endetidsmiljøet i USA er naturlegvis filmstoff i særklasse. Filmatisk er Praying for Armageddon ei oppvising i kyndig kombinasjonskunst med sterke og talande bilete frå start til slutt. Musikken er tidvis like suggererande som dei miljøa filmen skal skildra.

Nokre av elementa verkar kasta inn i miksen for å gjera han meir spektakulær utan at det tilfører så mykje meir substansielt. Eitt slikt døme er motorsykkel-gjengen, som eigentleg er noko ganske anna enn den politisk orienterte maktkristendomen som filmen kritiserer.

Johannes openberring

Filmplakaten portretterer ein amerikanisert Jesus som ryttaren på den kvite hesten. Kappa er blodraud, og sverdet bytta ut med eit moderne våpen. Effekten er både slåande og brutal. Her er ei påminning om å tenkja etter: Kva står eigentleg i Johannes openberring, og kva trur vi i grunn om det vi finn der?

Filmen gir oss innblikk i korleis endetidsentusiastane, med John Hagee i spissen, har komme tett på makta i Washington. Han er pastor i Cornerstone- kyrkja, og pleiar tett omgang med folk som tidlegare president Donald Trump og makkaren Mike Pence, som nyleg tok eit steg ned frå framtidige presidentambisjonar.

Teokratiet bankar på døra

Hagee blir personifikasjonen av filmens hovudpoeng: Når evangelikale endetidspredikantar vert politiske kongemakarar og trådtrekkarar i maktspelet rundt det kvite hus, då bankar teokratiet på døra.

Utsegn som at USA representerer teokratisk tankegods på lik linje med Iran og Saudi-Arabia underminerer litt av det totale truverdet i filmen, men han gir likevel meir enn nok mat til mange verdifulle samtalar.

Førehandsomtalen fortel at filmen gir eit «skremmende portrett av innflytelsesrike kristne fundamentalister og deres lengsel etter apokalypsen». Men det er i grunnen berre Hagee, som er av denne typen, i tillegg til sørstatsbaptisten Robert Jeffress, mediepastoren som får kvart hårstrå på plass før kamera rullar.

Klar for apokalypse

Han siterer passasjar frå Openberringa med ei innleving som minner om ein Nav-kontorist mot slutten av ein lang arbeidsdag. Det heile er så sjølvsagt, så opplagt, det må berre forklarast, lett overberande, nok ein gong.

Hagee og Jeffress synest like klar for apokalypse og endetid som andre er for neste episode av favorittserien på Nettflix. Dei held seg til the Bible, gjerne forstått som eit akronym: Basic Information Before Leaving Earth.

Det som går under radaren med slike støyande og dominante karakterar, er noko ein vaken kristen som ser filmen bør merka seg. Kven er i grunnen helten her, når filmens pastorar og alminnelege kristne er såpass sprø, og andre karakterar har nok med å sleika såra etter å ha blitt brent av vekkingsrørsla?

Blir kasta ut

Jau, det er den undersøkjande journalisten Lee Fang. Han er med gjennom det heile, stiller gode, reflekterte spørsmål, har ein alminneleg urban klesstil og blir eit slags innslagspunkt for normalitet i filmen.

Eg undrar på om den underliggjande bodskapen er at det sympatiske svaret på alt det «religiøse spetakkelet» er den nøytrale observatøren. Ein som «berre spør» og som held sin sti rein ut frå god sekulær skikk og bruk. Ein som ikkje trur.

Lee Fang står ikkje for noko, han er ein med overblikk. Han blir dessutan, på litt teatralsk vis, kasta ut fordi han til slutt stiller eit spørsmål for mykje.

Dette er kanskje å leggja for mykje i Lee Fang ei slik rolle. Men i det sekulære samfunnets åndelege vakuum bør ein også stilla spørsmål ved dei nye heltane.

Dommedagsbrøl

Sjølv om Praying for Armageddon er ein engasjerande film, konstruerer han eit val mellom et usympatisk dommedagsbrøl eller urban, sekulær finesse utan behov for å tru eller å ta stilling. Det er ofte valet kulturen tilbyr når det er snakk om religion og kristen tru.

På det punktet er den elles spennande Praying for Armageddon litt skuffande og sekulært føreseieleg.