Derfor feirar vi olsok

Olav Haraldsson vart fødd i år 995.i Han var etterkomar etter kong Harald Hårfagre. Olav var ein djerv kar og stridsmann, og tidleg drog han i viking og herja i Europa. Men under eit opphald i England vart han omvend og kom til tru på Kvitekrist, og han vart døypt der. 19 år gammal drog han tilbake til Noreg med to visjonar: å samla Noreg til eitt rike, og til ein kristen nasjon. På denne tida hadde Noreg framleis mange småkongar, der kvar konge rådde over sitt rike.

Han lukkast i å verta konge, og i rundt ti år gjekk det svært bra for kong Olav. Han fekk meir og meir makt i Noreg, og ein større og større del av folket vart omvend til kristendomen. Han innførte bibelske lover i landet, og fekk rydda ut heidenske skikkar. Lovene han innførte vart fundamentet for det nye lov- og rettssystemet vårt, som stod i sterk kontrast til mange gamle heidenske- og vikinglover. Miskunn vart no viktigare enn brutalitet. ii Det vart ulovleg å setja ut småbarn for å døy. Arbeidarar fekk rett til å kvila på søndag.

Kvar bonde som eigde slavar måtte frigje ein slave kvart år. Før dette hadde slavar ingen rettar, men no var det berre eit spørsmål om tid før slavehald ville verta avskaffa. iii

Det hadde vore vanleg at søner av rike nordmenn skaffa seg meir rikdom ved å herja både i inn- og utland. Men kong Olav innførte forbod mot dette i Noreg, og han straffa dei som ikkje lydde dette påbodet.

Olav vart tidleg kjent for å vera rex iustus. Han brydde seg ikkje med om dei skuldige var rike eller fattige, store eller små, men dømde rettferdig for alle. iv Mange mektige nordmenn likte ikkje denne sida av kong Olav; dei tolte ikkje rettferda hans. Men Olav ville heller gje frå seg kongedømet enn å døma urettferdig. v

Han bygde kyrkjer og sette inn prestar i bygder og byar utover landet. Men med tida hende det at kongen av England og Danmark, kong Knut, begynte å freista mektige nordmenn med gull og løfte om eigedom og skatteinntekter, makt og posisjonar dersom dei ville hjelpa han med å vinna makta over Noreg. Mange stormenn gav etter og lova å hjelpa han. Dei vart gjevne store gåver på forskot i form av gull og rikdom. Såleis fekk kong Knut bygd opp ein motstandshær i Noreg.

Etter ordre frå kong Knut gjekk motstandshæren til krig mot kong Olav. Olav og hans menn kjempa mot motstandarane, men til sist vart han tvungen til å forlata Noreg. Han drog utanlands i eksil, og kong Knut tok makta over kongeriket Noreg.

Gjennom denne tida i eksil bad Olav mykje, og dvelte ved spørsmålet om kva han skulle gjera vidare. Han vurderte endåtil å gå i kloster. Men gjennom ein draum fekk han det klart for seg at han skulle venda tilbake til Noreg for å vinna kongedømet attende, sjølv om han visste at dette godt kunne kosta han livet.

Olav greidde å byggja opp ein liten hær, og dei drog til Noreg. Frå Sverige gjekk dei til fots. Hæren, som hadde auka undervegs, talde då om lag 3–4000 mann. I Noreg hadde kong Knuts menn bygd opp ein mykje større hær, kanskje nærare 15.000 mann. Bondehæren, som den er kalla, var klar til å kjempa mot kong Olav; dei visste at han var på veg tilbake til Noreg.

Det kom til slag på Stiklestad den 29. juli 1030. Rett før slaget kvilte kong Olav; han sovna og drøymde at han klatra opp ein stige inn i himmelen.

Kong Olav og hans menn kjempa modig mot den mykje større bondehæren. Olav sin hær hadde malt kvite kors på hjelmane og skjolda sine. Når dei rykte fram, ropa dei ut: «Fremad, fremad, Kristmenn, korsmenn, kongsmenn!»

Men bondehæren var stor, og Olav med mange av dei djerve krigarane hans fall i slaget. Kong Olav vart om lag 35 år gammal.

Men i året som følgde angra mange at dei hadde gjeve etter for kong Knut og gåvene hans, og dermed svike sin eigen konge. Olav vart heidra med tittelen Sankt Olav, og Noreg vart både ein kristen nasjon og eit samla kongerike – og slik har det vore sidan.vi Såleis vart «den steinen bygningsmennene vraka», hjørnestein. Kong Olav Haraldsson gav alt; men han vann også alt. «For den som vil berga livet sitt, skal missa det. Men den som misser livet sitt for mi skuld, han skal finna det.» vii

Seinare vart han utnemnd som konge over Noreg for all tid – rex perpetuums Norvegiae. Noregs kongar vart ansvarlege for å behalda St. Olavs lov, som kjernen i rettssystemet i det samla kongeriket Noreg. Øksa i Noregs riksvåpen er martyrøksa til St. Olav. viii

Framleis feirar me Olsok den 29. juli, til minne om Olav og hans menn som fall i slaget på Stiklestad i kampen for fedrelandet. Olav Haraldsson, eller Olav den heilage, er truleg den nordmannen som har sett størst spor i historia. ix

Sidan slaget på Stiklestad har Noreg vore både ein kristen nasjon og eit samla kongerike.

Desse to prinsippa om Noreg som eit samla kongerike og som ein kristen nasjon, vart seinare tekne inn som fyrste og andre paragraf i Noregs Grunnlov. Desse var Olav sine to store mål i livet.

Så lat oss ikkje gløyma at kong Olav Haraldsson x for snart tusen år sidan «malte korset med sitt blod» på landet vårt. xi

Kong Olav seig i blod,Men krossens merke stod,So fast i Noregs jord,At frå hans grav Guds ord,Fór sigerferd um landet. xii

I Kristi tru dei fann,For folk og fedreland,Den beste skjold og verja.No skin i landet nytt det ljos,Som rann med Olav konge,Kristkyrkja stend i Nidaros,Nyreist frå tider tronge.

Og ordet av Guds munn,Gror nytt på gammal grunn. Gud, lat det halda ved,Til seinste ættarled,å skapa liv i landet.

Vår Gud, som Olav gav det kallå byggja Noregs kyrkja,Og reisa landet ved sitt fall,Du og vår tru må styrkja:å verja til vår grav,Den arv oss Olav gav!Og kva so koma må,å Gud, lat krossen stå,Som Noregs sigermerke!

Landet han med lov vil byggja,rett for heile folket tryggja,kristenrett for alle mann.Gudlaust folk imot han strider,men han heller døden liderenn sin Gud han svika kan. xiii