Det kristne treng no er ikkje djupare skyttargraver

Eg er redd for ein kristendom som har nok med det som skjer i kyrkja. Endå meir er eg redd for skyttargravskristendom. Både kyrkja og samfunnet tapar om eit kristent verdsbilete blir borte frå den offentlege samtalen.

Det er mykje godt å seie om gudstenester, om både lovsong, forkynning og bøn, og vi treng å tilhøyre eit fellesskap. Men nettopp i ei tid som vår, treng vi fleire frimodige kristne som vil finne sin plass i den offentlege samtalen, og som vil kjempe for dei verdiane vi finn i Bibelen.

Til dømes at alle menneske er uendeleg mykje verdt, at nestekjærleik er betre enn å gjengjelde vondt med vondt, at vi har ansvar for å ikkje berre tenkje på oss sjølve, men ta vare på jorda og det ho gir oss. Og at det er godt for mennesket å bøye seg for Gud, ikkje berre for staten.

Ein fredag i februar var eg tilbake på min gamle studiestad, NLA Høgskulen i Sandviken i Bergen. Egil Morland, som var rektor då eg studerte, skulle takkast av. Han har vore ein sentral person på fleire arenaer og har også vore tilsett her i avisa.

«Å overleva er å kjempa seg til ein plass som privat i det «offentlege»», sa han i avskilsførelesinga. Det vart sagt særleg med tanke på NLA som privat høgskule, men har brei overføringsverdi.

Morland har arbeidd i kamp, stort sett i motvind. I auditoriet denne fredagen sat fleire av dei han har kjempa saman med. No er dei pensjonerte, eller like ved. Kven tek kampen herifrå?

Om eg tenkjer tilbake berre på den tida eg har vore knytt til Dagen, er det påfallande kor mange færre kristenleiarar som tek del i det offentlege ordskiftet.

Det ser ut for at fleire har nok med å halde hjula i gang i kyrkjelydane. Dette gjer at kampen blir tyngre for dei som kjempar.

Noko av det Morland var særleg oppteken av i si siste førelesing, var tilhøvet mellom kyrkje og stat. Eller meir konkret: Fåren for at staten får monopol på å forvalte det som er felles, det offentlege, det gode.

Det eg trur eg kjem til å hugse aller best frå denne førelesinga, var noko Morland sa om tida like etter krigen. I påska 1942 hadde Noreg vore under tysk okkupasjon i nesten to år. Då sa Den norske kyrkja at nok var nok.

I løpet av våren la både biskopane og dei fleste prestane ned sine embete. Dokumentet «Kirkens grunn» forklarte kvifor dette var nødvendig. Dåverande Oslo-biskop Eivind Berggrav var sentral i utforminga av dokumentet som markerte at kyrkja ikke utan vidare skal gjere som staten seier.

Egil Morland er prest og arbeidde lenge som det. Han var i si tid også leiar i Presteforeininga.

I andre halvdel av yrkeskarrieren har han hatt sitt daglege arbeid ved NLA Høgskulen. Men han har også vore medlem av Bjørgvin bispedømeråd og Kyrkjemøtet, han har vore styreleiar ved MF og han har vore bispekandidat.

Då han i 60-åra tok fatt på ei ny etappe i det akademiske arbeidet og vart dr. philos og seinare professor, var kyrkja sine tilhøve under krigen eit hovudemne. I norsk historie har vi ingen periode der kyrkja så konkret vart sett på prøve som i åra mellom 1940 og 1945.

Korleis er kyrkja si rolle i samfunnet når staten står i det onde si teneste? I 1942 vart svaret å halde fram som kyrkje, men å kutte mykje av samarbeidet med det offentlege Noreg.

Med dette bakteppet kommenterte Morland kor sterkt det må ha vore då den same Eivind Berggrav berre nokre år etter at krigen var over, i 1952, brukte sterke ord om det vi i dag kjenner som velferdsstaten.

Den gangen var velferdsstaten vesentleg mindre utbygd enn han er i dag, så det var eit prosjekt, eller ein idé Berggrav uttala seg om.

Han hevda faktisk at «velferdsstaten ikkje var grunnleggjande forskjellig frå den nazistiske når det gjaldt misbruk og utbreiing av statens makt over enkeltmennesket og i samfunnet», fortalde Morland.

Meir enn 70 år seinare er referansar til nazisme framleis ein effektiv måte å spore av einkvar meiningsfull debatt på. Kor mykje sterkare må ein slik referanse ha verka i 1952, og dessutan når den kom frå Berggrav?

Då eg høyrde Morland fortelje om dette, tenkte eg på kor viktig det er å arbeide seriøst med analyse og argumentasjon. Eg veit ikkje kor lurt det var av Berggrav å nytte referansen til nazismen. Kanskje fungerte det godt, når det kom nettopp frå ein som hadde så stort truverde som han.

Men eg er sikker på at om ein frå kristent hald i vår tid ser seg tilfreds med karakterisering og det å ikkje viser respekt for kunnskap og kompetanse, blir kampen endå vanskelegare for dei som vil følgje i fortspora til ein som Egil Morland.

Om ein berre ser på meiningsmotstandarar som nettopp motstandarar, og ikkje som nokon ein kan lære noko av, er ein allereie i gang med å grave skyttargraver.

Då vert det lettare, til dømes for statsråder frå Arbeiderpartiet, å seie at desse kristne kan vi ikkje høyre på. Dei må vi heller vere på vakt mot.

Siger kjem som regel ikkje utan kamp. Og frå ein kristen ståstad kjem sigeren først og fremst i det evige liv.

Men Guds rike er kome nær, både i 1942 og i 2023. Midt i alt det livet på jorda har å by på.

Eg kjenner respekt og beundring for Egil Morland, for den han er og det han har gjort. Han er eit godt førebilete.

Samstundes tenkjer eg på dei som i dag er yngre enn eg, og som skal stå i kampen i dei neste 50 åra. Dei treng støtte i det å finne vegen til den offentlege samtalen, til frimodige og integrerte kristenliv, til å vere samfunnsbyggjarar i ei tid der kyrkja sin rolle som samfunnet sitt samvit er alt anna enn sjølvsagt.

Dei kan lære mykje av det Egil Morland snakka om på NLA Høgskulen i februar. To av lærdomane er å ikkje falle for freistinga til enkle karakteristikkar, eller lukke seg inne i kyrkjelyden og la samfunnet stelle med sitt.