Dialogens store problem

Lanseringa av den mykje omtalte «Felleskristen erklæring om «kjønns- og seksualitetsmangfald» har for nokre vore ei påminning om behovet for betre dialog mellom kristne.

Kva som provoserer og polariserer mest av ein foldar som presenterer ei erklæring om kjønn og seksualitet, eller prideflagg på altarbord, pride-tilpassa liturgi og obligatorisk kursing, er ikkje lett å måla.

Felleskristen sjølvransaking

Metadebatten, altså samtalen om kristendebatten, er truleg hakket meir konstruktiv. Ein slik samtale har dessutan overføringsverdi til andre, endå meir grunleggande tema.

I innlegget «En debatt om debatten» manar forfattar Peder Tellefsdal og filosof Henrik Syse til felleskristen sjølvransaking, heller enn den «skyttergravskrigen» dei to har observert i det siste.

Dei lanserer til dømes fire prinsipp for «en debattkultur som åpner opp i stedet for å lukke igjen». Eit betre samtalemiljø er alltid noko ein bør etterstreba, og difor lyttar eg gjerne når to kloke menn slår hovuda saman.

Spørsmål om perspektiv

Ei forteljing om to øyar i havet opnar innlegget. Dei respektive innbyggjarane står og ser mot eit tal som ligg og flyt i vatnet. Frå den eine sida ser talet ut som ein seksar, mens folk på den andre øya ser på ein niar.

Moralen? Dei må koma seg over på kvarandre si øy. Då vil dei oppdaga at dette berre er eit spørsmål om perspektiv.

Historier som dette florerer i sjølvhjelpsbøker og på kurs og konferansar med eit visst relasjonelt fokus. Det er viktig å ta den andres perspektiv. Familiar, arbeidsmiljø og naboskap blir betre om vi lyttar meir. Og vi utvidar forståingshorisonten.

Slik konvensjonell visdom er verdifull.

Privilegert posisjon

Og likevel: Den kan også framstå noko malplassert og nedlatande i den teologiske debatten.

For det første fastslår denne forteljinga at det faktisk finst ein privilegert posisjon. Som står over dei stakkarane som speidar frå kvar si øy med berre eitt usselt perspektiv tilgjengeleg.

Forteljaren har dette perspektivet. Han eller ho «veit» korleis dette eigentleg heng saman.

Det er ein fin gest at innsendarane brukar «vi»-form, og inkluderer seg sjølv som medansvarlege for ein problematisk og fiendtleg diskurs.

Men slik teksten er brukt, synest artikkelforfattarane å ha det overordna utkikkspunktet. Når forteljinga blir brukt som ei tilnærming til teologisk debatt og ikkje som eit relasjonelt/terapeutisk verktøy, kjenner ein at det luggar litt ekstra.

Relativisme

Hovudproblemet er likevel eit anna. Det knyter seg til substans og ikkje til form.

For kva om ein er oppteken av kva som er sant? Tradisjonelt sett har teologi og teologisk debatt hatt sanningsspørsmålet som eit naturleg brennpunkt. For den som trur på Gud, er ikkje alt berre eit spørsmål om perspektiv.

Tanken om at eit «tal som ligg og flyt i sjøen» samstundes kan vera eit ni- og eit sekstal, vitnar om eit relativistisk syn på kva som er verkeleg.

Tellefsdal og Syses firestegs-program for ein betre dialog byggjer altså på eit fundament som står teologien fjernt.

Deira innlegg er funksjonelt og «praktisk». Tanken er at det finst ein «metode» som ikkje treng å forhalda seg til teologiens særpreg. Nemleg det den fransk-jødiske filosofen Simone Weil kalla «sjelens livsnødvendige behov for sannhet».

Sjølv om Weil sjølv ikkje var teolog, og først mot slutten av livet orienterte seg mot kristen tru, fanga ho filosofisk opp noko som er avgjerande for kristne, og som går som ein raud tråd i Bibelen. Vår verd har eit utspring i noko verkeleg, ei sanning som «set fri».

Viss alt i grunnen berre er eit spørsmål om perspektiv, og vår evne til saumlaust å skifta mellom dei, er premissen om at vi har eit slikt «livsnødvendig behov» fjerna.

Undset og «det virkelige»

Samstundes byter ein ut objektiv realitet med subjektiv relativisme. For ein kristen bør dette vera ein for høg pris å betala, sjølv for eit meir komfortabelt og temperert samtaleklima.

Ei som, til liks med Simone Weil var oppteken av at tenkinga måtte relatera til det verkelege livet, var Sigrid Undset. Då ho på 1920-talet fann fram til den kristne trua, vart nettopp dette med sanningsspørsmålet avgjerande.

Oppdaginga av ein menneskelege «essens» (hos Undset samanfatta med uttrykket «hjartet»), avslørte for henne kor lite berekraftig den omskiftelege, relativistisk orienterte moderniteten var.

Polariserande figur

Det førte henne ut i mange, til dels harde ordskifte, og vi kan gjerne seia at ho truleg vart ein polariserande figur i norsk mellomkrigstid. Undset levde ikkje opp til dei relativistisk funderte samtaleprinsippa til Tellefsdal og Syse.

Poenget mitt er ikkje å lansera ein firestegs Undset-modell som eit motsvar. Det ville nobelprisvinnaren dessutan fnyst forakteleg av.

Weil og Undset, er likevel to av mange som gir eit langt meir fruktbart innsteg til den teologiske debatten, også i våre dagar. Dei er døme på menneske som heller enn formbar relativisme, prioriterte noko som i dag altfor lett blir parkert som «kantete» i det offentlege ordskiftet.

Slik både Weil og Undset demonstrerte, er det ikkje evna til «smidig samtaleteknikk» som avgjer om ein har eit verdifullt bidrag til den offentlege allmenningen.

Sigrid Undsets kantete personlegdom gav oss litteratur som står i ei særstilling når det gjeld psykologisk innsikt og teologisk refleksjon. Hennar lysande prosa var styrt av ein forfattarvilje som risikerer noko for å undersøkja heilt grunnleggjande spørsmål.

Skråsikre eller tvilande?

Tellefsdal og Syse skriv «Vi lever i en tid som på mange måter dyrker skråsikkerhet, og vi forsterker egen skråsikkerhet ved å peke på brister ved dem som tenker annerledes enn oss selv.»

Eg tek meg i å tenkja: Gjer vi det? Er det ikkje «tvil» som er tidas opphøgde ideal? Er det ikkje eigentleg dei som ikkje eingong set to strekar under svaret i eit mattestykke som i dag står fram som aller mest rause og opne?

Er ikkje det tilsynelatande hyggeleg og inkluderande «Du har di sanning, eg har mi» årsaka til at vi i dag har opprivande debattar om dei mest grunnleggjande biologiske og vitskaplege faktum?

Men spørsmål om sanning vert utåleleg i eit samfunn som er gjennomsyra av eit tvilsideal.

Vass-senga frå 1980-talet

Då blir Undsetsk polemikk og kompromisslause jakt på «det virkelige» berre ufin. Det å løfta opp noko som sant, raskt fortolka som eit personangrep. Det er å «peke på brister ved dem som tenker annerledes», for å sitera Tellefsdal og Syse.

Eit firestegsprogram med relativistisk forteikn vil kanskje sikra oss mot å bli såra eller arresterte med argument frå andre som søkjer sanninga.

Men det blir litt som mange erfarte frå 80-talets populære vass-senger. Ein søkk liksom litt for godt nedi. Det blir vrient å koma seg opp. Og i lengda gjer det faktisk vondt å ikkje få noko støtte for ryggrada.