Ein død manns forsvar for eige livsverk

«Mr. Navalnyj, eg er freista til å seia til deg: Innsjå realitetane! Du veit kva har hendt med andre russiske opposisjonelle …». Orda tilhøyrer den engelske journalisten Stephen Sackur, og dei fall i eit intervju med den no avdøde russiske aktivisten og opposisjonspolitikaren Aleksej Navalnyj tilbake i 2017.

Navalnyj vart som kjent for få dagar sidan erklært død under svært uklare omstende i ein av Russlands mange fangeleirar. Han hadde vore fengsla sidan januar 2021, etter å ha blitt teken til fange i det han sette foten på Russisk jord, etter eit opphald i Tyskland. Der hadde han greidd å overleva eit forgiftingsforsøk, etter alt å døma også det i Kremls regi.

Putins hardaste og mest høgrøysta kritikar vart 47 år. Dødsårsaka har ikkje blitt fastslått,. Spørsmåla er mange, men dei fleste med eit snev av kjennskap til dagens Russland veit at sanning og rett ikkje er prioritet under Putin.

Wall Street Journals Ann Simmons kalla dette «siste spikaren i kista for russisk opposisjon», mens nyhenda rullar vidare om korleis russisk propaganda nådde verda rundt. Først med falsk dødsårsak («blodpropp»), som deretter vart forandra til det gåtefulle «sudden death syndrome». Alt for å skapa forvirring.

Navalnyjs siste timar er alt omhylla av eit røykteppe av rykte. Vi veit ikkje kva som har skjedd, og må mest sannsynleg ta til takke med dei iskalde implikasjonane frå Fangeleir nr. 3, nesten to tusen kilometer nordaust for Moskva. Russlands tøffaste fengsel er ingen stad for nåde.

Mange meiner Navalnyjs død sløkkjer alt håp om ei russisk demokratisk oppvakning. Stipendiat Johanne Kalsaas skriv i Aftenposten om at dødsfallet også er eit farvel til håpet om at den digitale teknologien kan hjelpa demokratiske krefter i Russland, slik ein kanskje har tenkt tidlegare.

«Strupetaket på tradisjonelle medier ble supplert av hybride virkemidler for å knuse friheten på nett», oppsummerer Kalaas om medieutviklinga i Russland dei seinare åra.

Det er vanskeleg å unngå bli nedslått og formørka til sinns av lagnaden til Aleksej Navalnyj. Heilt utan å setja han på ein pidestall, var han ein som med kraftfull overtyding nekta å la seg knebla.

Navalnyj var først og fremst oppteken av å avsløra korrupsjon og maktmisbruk i Kreml-eliten. Han brukte dei talarstolane han fekk, og var utrøytteleg i ei teneste som var ei av verdas farlegaste.

Journalisten Sackur minna han i intervjuet om landsmann og våpenbror Boris Nemtsov, Putin-kritikaren som vart skoten i ryggen berre eit steinkast frå Kreml i 2015. Korleis kunne Navalnyj tru at han kunne motseia og overlista eit system som er så massivt?

Var han naiv som trudde han kunne sleppa unna det som synest vera lagnaden til alle som vågar å tala imot makta i Moskva? Neppe. Han var ikkje naiv, han hadde berre heilt andre idear om kva som gir livet verdi. For han handla det ikkje om å koma seg unna, men om å ta kampen.

I lys av dette er det interessant å lytta til ein død manns forsvar for eige livsverk. Det er så lett å tru at det er gjennom å rekna på risikoen, gjennom å sikra eiga velferd og eigen tryggleik, at ein vert lukkeleg. Men Navalnyj hadde eit innsteg som tilseier noko anna.

«Ber du meg om å innsjå realitetane? Eg kan forsikra deg om at eg lever i den verkelege verda» svarar han i det nemnde BBC-intervjuet. «Eg er ein fyr frå det verkelege Russland- her og no, eg skjønar dette spelet (...)»

Sjølv om han til slutt vart utspelt, og innhenta av dei realitetane han vart førespegla i BBC-intervjuet frå 2017, er det framleis noko håpefullt ved menneske som ofrar seg for fridom, rett og sanning.

Det står noko att etter dei som ikkje den mest nidkjære av autoritære regime kan sletta ut. «Jeg tror på mennesker som brenner ned» skriv diktaren Kolbein Falkeid i sitt dikt om Savonarola, munken som vart brend på kjettarbålet i Firenze 1498.

Heilt utan å romantisera slike grufulle omstende, kan ein med ærefrykt konstatera avtrykket av eit menneske som ofrar seg for andre.

Frå eit kristent perspektiv er det heller ikkje eit opplagt motsetningsforhold mellom håp og realisme, slik ein del ser ut til å hevda. Håpet er ikkje for livsfjerne fantastar, men for folk som innser at det å nøya seg med å sjå på dei såkalla «realitetane» og la dei setja premissane, eigentleg er ei menneskeleg fallitterklæring.

Avdøde Aleksej Navalnyj sin lagnad er for mange eit symboltungt slag for tida vi lever i. Med han forsvinn ei umissande trass og ei motstemme som nett no synest uerstatteleg i Russland. Det blytunge lokket synest leggja seg endå litt djupare over nabofolket vårt i aust frå eine dagen til den andre.

I møte med dei mange nedslåande nyhenda som dagleg slår i mot oss, treng vi eit håp som ikkje er av denne verda. Vi treng håp av eit heilt anna stoff, eit lys som kjem mot oss frå heilt anna hald. Nettopp dette er tett på kjernen i den kristne bodskapen.

Broder Roger, ein annan som mista livet på brutalt vis, lånte oss ord for dette. «Jesus, Guds son, du ljos i mitt indre, lat ikkje mørkret tala til mi sjel».

Navalnyj – forgiftet, fengslet og død i fangenskap