Fint eller stygt? Same det, i bedehusland er det vel uansett berre det indre som tel

Ein stormfull kunstdebatt her lokalt i Rogaland har no blitt nasjonal. Kunstkritikar Trond Borgen tok tidlegare i haust eit nådelaust oppgjer med utstillinga av Hognestad-kunstnar Ivan Storm Juliussens monumentale og maritime måleri, som i månadsskiftet november-desember vart utstilte i Kinokino kunstsal på Sandnes.

Problemet, meinte Borgen i Stavanger Aftenblad-meldinga si, er at denne utstillinga ikkje kvalifiserer som kunst. Det er nemleg kitsch. Kitsch er kopiering, ei uoppfinnsam resirkulering av gamle klisjear. Det manglar den nyskapinga som verkeleg kunst har som kjennemerke. Og dermed finst det ingenting som kan redda Stom Juliussens seglskutekunst frå totalhavari.

På det punktet er Borgen like brutal som han er føreseieleg når han slepper falløksa over folkefavoritten. Terningkast ein. Nokon kviskra at Storm Juliussen visstnok burde vera takksam berre for at Borgen kasta sitt kresne blikk mot lerreta hans.

Debatten har i etterkant nådd riksmedia, og i eit interessant innlegg i Minerva, analyserte kulturredaktør Aurora Mykkeltveit nokre av føresetnadene i den alltid nærverande debatten om kva som er kunst og ikkje. Mykkeltveits innlegg inneheld mange anslag som eg ikkje har plass til her, men som fortener meir ettertanke.

Minerva-redaktøren er mellom anna inne på at Storm Juliussens meir tradisjonelle, figurative kunst innevarslar ein ny epoke i kunsten, ei dreiing vekk frå det abstrakte som berre eit fåtal forstår, og meir i lei av ein nytradisjonalisme som kan koma til å ha ein langt breiare appell.

Om slik nytradisjonalisme er på veg, er det noko håpefullt ved det, sett frå ein kristen ståstad. Ikkje primært fordi det kan seiast å representera ei tilbakevending til gamle ideal, eller ei tilbaketrekking til det såkalla «trygge» som løgnaktig vil ha oss til å tru at alt var betre før.

Det er langt meir interessant å kopla det til Bibelens uttrykk «å koma til seg sjølv», som vi kjenner frå likninga om den bortkomne sonen. Det handlar om å vinna innsikt der ein er, om eit epifani, for å låna eit grunnomgrep frå klassisk litteratur. Ein augneblink der ein ser grunnleggjande samanhengar og vinn avgjerande innsikt. I kristen tenking er dette både noko som gjentek seg, men likefullt er heilt nytt kvar gong!

Ein solnedgang ved ei jærstrand eller ein stjernemyldrande førjulshimmel; er dette slikt vi likar å sjå på berre fordi det er «pent», harmonisk og trygt? Nei. Det er overmodige påstandar frå kunstkritikarar som har lært oss å tenkja slik.

Seglskutene til Storm-Juliussen har ei handverksdimensjon som forbløffar og imponerer. Men når eg granskar bileta, blir eg fort var at desse er dei noko heilt anna enn dekor. Grunnen til at dei, til liks med solnedgang og stjernedryss, møter velvilje hjå eit vidt publikum, er at dei røper noko grunnleggande sant om livet. Det held oss fast i eit alvor vi gjerne rømmer unna i det daglege.

Det er noko for folk som kjenner songar som «Tårnhøye bølger går» eller «Jeg er en segler på livets hav».

Mi interesse for debatten kan slik seiast å ha ein innsteg også meir spesifikt knytt til kristen tenking. Eg kjem dessutan til å tenkja på møtet mitt med biskop emeritus Halvor Nordhaug i TVL-programmet «Dialogen» tidlegare i haust. Nordhaug pirka borti eit tema som vi kan kalla «bedehus-estetikk». Kanskje vel så mykje handla det om at estetikken, altså sansen for det vakre, gjerne kan verka litt fråverande i bedehusland, særleg for ei som ser det litt frå utsida.

Det er godt mogleg ein slik observasjon provoserer. Men eg meiner vi snakkar for lite om dette. Haldning mi i samtalen med Nordhaug var at bedehuset representerer ein nøktern og nøysam estetikk. Bedehusets låglofta uttrykk er enkelt og slitesterkt, og ber med seg eit stille opprør mot prangande ytre venleik.

Med sitt enkle uttrykk, er bedehuset i seg sjølv ei lågmælt kritikk av alt forfengeleg, av all forgjengeleg ytre prakt, og kor fort dette kan bli ein motsats til ekte og inderleg åndsliv.

Men på den andre sida, har det ikkje også vore ein tendens til å fortrengja at vi frå skaparhand er utstyrte med fem sansar om vi går bedehusestetikken etter i saumane? Og før du sender meg bilete av det vakkert utsmykka unnataket på heimstaden din: Eg snakkar om ein tendens her, ikkje noko absolutt. Utsmykkinga framme i Suldal bedehus, der eg sleit ut linoleumen i ungdomstida, er både særmerkt og minneverdig.

Dette er ikkje ein kritikk av bedehuskunst, men ein ettertanke om bedehusestetikken. Om han har ein tendens til å gå litt for lut og kaldt vatn? Om han er prega av innfallsmetodikk? Stemmer dette, kan det også forklara at kunstdebatt sjeldan ser ut til å engasjera i bedehusland.

Vi bør nemleg vera vakne for det som skjer med kunsten, og vakne for det vi omgjev oss med. Dersom det finst ei likesæle for estetikk i bedehusland, er dette eit uttrykk for ein forurolegande dualisme, ei oppdeling mellom det fysiske og det åndelege, som Gud har skapt til å fungera i eit djupt samspel.

Vi treng ein kunst som svarar på trua som er inne i oss, vi treng utsmykking som utgjer ein klangbotn for kristenlivet. Å ignorera dette, er å visa vanvørdnad for den heilskaplege tanken som mellom anna kjem til uttrykk i den bøna Jesus lærte oss å be. Det er vel ikkje berre i tanken eller orda våre at Guds rike skal koma?

Visjonen i bøna Vår Far er ikkje tru redusert til tanke- og erkjenningsarbeid, men uttrykkjer tru som breier ut Guds rike også i meir konkret og fysisk forstand. Ein gjenklang av det Herren sjølv spenner ut over himmelen over oss, med tallause variantar over heile verda kvar einaste dag, nett slik opninga av Salme 19 skildrar.

Kristne bør interessera seg for kunst og bør vera vakne for kva omgjevnadane våre uttrykkjer. Vi bør kritisera det stygge og fremja venleik. Vi bør drøfta omgjevnadane våre fordi dei påverkar og formar oss, og vi bør oppsøkja kunst som hjelper oss å koma til oss sjølve, fordi vi er skapte ikkje berre til å ha trua i tanken vår, men til å uttrykkja trua på så mange måtar vi berre maktar.

Dersom Aurora Mykkeltveit har rett, at vi er på veg inn i ein ny epoke, ein epoke der kunsten også kan snakka meir direkte til oss, slik Ivan Storm- Juliussens seglskuter gjer, kan nettopp no vera ei fin tid for å henga seg på. Også for folk som før har meldt seg ut av slikt.

Og kvifor ikkje med ein ettertanke om kva slags estetikk som finst på bedehuset og om han faktisk uttrykkjer noko som hjelper oss med bøna om at Guds rike må koma her på jorda slik som i himmelen?