Grov bom og tvilsam oppklaring frå fredssenteret Arkivet

«Verden er skjør, tiden vi lever i er krevende. Det er utfordrende å snakke og undervise om Holocaust når Midtøsten blør, og mennesker lider og mister livet i et tempo og omfang vi ikke har sett siden andre verdenskrig», var ein del av teksten som fram til måndag ettermiddag låg ute på nettsidene til Arkivet i Kristiansand.

Teksten er no fjerna, og det er eit godt prinsipp å akseptera at ein glipp kan skje, at leiarar legg seg flate og gå vidare i håp om å vera litt klokare. Likevel er det minst like viktig å stoppa opp når noko verkeleg er ille. Det var det her.

Skildringa her er berre eitt døme på ein kombinasjon av manglande presisjonsnivå i framstillinga av dagens situasjon og eit farleg rot der fortida nærast skal omskrivast i lys av notida.

Omgjorde Holocaust-markering på grunn av situasjonen i Midtøsten: – Vi beklager

Arkivet er, med si særmerkte historie ein viktig stad for formidling av historia frå Andre verdskrigen her til lands. Bygningen, sentralt lokalisert i Kristiansand, husa i si tid Gestapos uhyrlegheiter, ettersom det fungerte som hovudkvarter for den tyske sikkerheitspolititenesta.

Det er ein minnestad med ei mørk historie. I den historia var utreinsking av jødar i brennpunktet, og Noreg var Hitlers lydigaste i systematisk forfølging av dei av våre landsmenn han hata.

Nettopp fordi Arkivet er så tett forbunde med denne dystre historia høver det svært godt at staden i dag husar eit av Noregs sju ulike freds- og menneskerettssenter.

Og nettopp fordi Arkivet har formidling og undervisning som to av sine fire sentrale verkeområde og er ein viktig samarbeidspartnar for skular og lærarar, påkviler det eit ekstra ansvar for at deira formidling skal vera prega av eit ekstra høgt kvalitets- og presisjonsnivå. Og, det kjennest nesten dumt å nemna dette, men særleg nå om dagen.

Formuleringane som byrja å sirkulera på sosiale media måndag denne veka, spreidde mellom anna av tidlegare forstandar i Det Mosaiske Trossamfund, Ervin Kohn, rakk å gje mange eit realt hakeslepp før dei vart fjerna i firetida måndag ettermiddag.

Nettopp det at fleire av formuleringane poengterer at det er dei krevjande tidene som har fått dei til å finna fram nye formuleringar – og mest oppsiktsvekkjande: Gjera ei «namneendring» på Holocaustdagen, som Arkivet har markert 27. januar kvart år frå 2006.

I år skulle Holocaustdagen «på grunn av det som skjer i Midtøsten og fordi mange – av ulike grunner opplever begrepene vanskelige å holde fra hverandre» – i staden kallast «Markering for menneskeverdet».

I formuleringar som i ettertid har blitt fjerna og orsaka, poengterer Arkivet at dei «har et ansvar for absolutt alle mennesker». Til liks med svært mange institusjonar i dag, ønskjer dei «at flest mulig skal føle seg inkludert og ivaretatt».

Fine formuleringar, men med ein feilslått nytale som sjokkerande konklusjon.

At slike grep vekkjer stor merksemd med tilhøyrande harme og hovudristing kan berre ikkje koma som ei overrasking for nokon. Når direktøren måndag kveld seier til Vårt Land at teksten ikkje var «kvalitetssikret», og at det heile beror på ei misforståing, er det noko som skurrar kraftig.

Dette er heilt enkelt ein type feil som eit seriøst fredssenter ikkje kan ta seg råd til inn i den samfunnssituasjonen dei snakkar inn i.

Lite kan vera meir umusikalsk enn å droppa Holocaustdagen mindre enn fire månader etter gjennomføringa av det verste angrepet mot jødar etter nettopp andre verdskrig, fann stad. Å unngå å minnast det grufulle frå krigshistoria fordi dagens overskrifter er så grelle, er dessutan historieløyse sett i system.

At desse formuleringane, som verka nokså ferdigknadde, har vore eit venstrehandsarbeid utan kvalitetssikring er smått utruleg. Kva arena på eit fredssenter kan for tida ha meir merksemd på seg enn nettopp dette; det mest brennbare av alle dagens saksfelt?

Den jødiske minoriteten i Noreg tel mellom 1500 og 2000 personar. Det er ei ørlita gruppe nordmenn som i dag opplever det absurde.

Deira kvardag, deira tryggleik er påverka av ein krig langt borte. Dei siste vekene av 2023 såg vi også her til lands ei oppblomstring av antisemittisme. Det er utåleleg.

I denne situasjonen er det avgjerande at vi alle ryddar i omgrepsbruk og er ekstra påpasselege med presisjonsnivået, til dømes når vi omtalar konflikten mellom Israel og Hamas. Men eit særleg krav til presisjon og omtanke må kunna forventast frå ein institusjon som har fred og menneskerettar som spesialfelt.

Omtanke for jødar i ein situasjon med aukande antisemittiske tendensar er på sin plass uansett kva andre omsyn ein ønskjer å ta. Holocaustdagen er berre ein dato, og det finst eit hav av andre dagar for andre markeringar.

Dersom grepet med å endra namnet på Holocausdagen, var ein glipp, verka det som ein påfallande gjennomtenkt glipp. Dersom grepet gir oss innsikt i ein tankegang som har fått fotfeste i Arkivet, men som i denne omgang fekk for mykje motstand, er det ei uhyggeleg historieløyse forkledd som moteriktig «inkludering».

Det er fint at Arkivet si leiing var snar til å leggja seg flate, men dette er tider der ord veg tyngre enn før. Begge alternativa stiller dessverre Arkivet i eit særs dårleg lys.