Hurra for deg som får telefon

I dag er det ein merkedag i heimen vår. Me har ein tiåring i hus. Ein tiåring som lurer på om ein må gå på skulen akkurat denne dagen, når ein vert ti år. Som lurer på om foreldra skal vera heime frå jobb, sidan det er ein så stor dag.

Spørsmål har dukka opp jamt over fleire månader, og har auka på i antal og mangfald etter kvart som datoen nærmar seg. Korleis me skal feira denne dagen i heimen? Blir det noko godt til frukost? Blir det ein fotball som lyser i mørkeret i gåve? Kva med Iphone14 pro max? Har me foreldre eigentleg hugsa å kjøpe presang? Kan me sette opp trampolina før bursdagen?

Mange spørsmål som vitnar om store forventingar. Og som seier noko om kor stort det er for eit barn å fylle året. Då er det noko anna enn ein skarve 41-årsdag, som berre kjem og sannsynlegvis går forbi utan at dei heilt store spørsmåla har vorte stilte.

Ein ting er likevel tiåringen heilt sikker på. «Eg vett jaffal at eg får mobiltelefon.» Det blir nok ingen storslått 14 pro max, men ein mobiltelefon nokre modellar ned i rekka, blir det. Slik er det der me bur. Ti år. Då er det mobil.

Og med det melder alle spørsmåla seg til mor, snart 41 år. Kva kan ein få lasta ned? Skal ein få ha med telefon på skulen? Er det over grensa å spora barnet? Kva skriv dei til kvarandre på klassegruppa? Får alle vera med? Kva søkjer han eigentleg på, på internett? Kor mykje skjermtid skal ein tiåring ha? Blir det for mykje stillesitjing?

Eg trur dette er spørsmål mange foreldre stiller seg. Og lurer på. Denne framleis ukjende verda, som ikkje fanst då me var ti år. Ei verd som me heller ikkje heilt veit kva som kjem ut av. Og det viktigaste spørsmålet; kva vil desse skjermane gjera med ein heil generasjon?

62 prosent av alle barn får mobiltelefon når dei er mellom 8 og 10 år. Då er det ei ny verd som opnar seg digitalt, som ein skal gjera seg kjend i, prøve og feile i. Sin eigen mobiltelefon som gjer ein heile verda i handa, bokstavleg tala. Der ein snakkar med vener, får nye venskap, deler kvardag og liv med kvarandre. Du ringjer farfar for å fortelje at du skåra hat-trick i kampen i kveld. Me kan ringe «kom heim, det er middag», i staden for å gå frå dør til dør i heile nabolaget for å finne ut kvar ungane er.

Tiårsdag er ein milepåle på mange måtar.

Stadig yngre barn får tilgang til den digitale verda gjennom mobiltelefonar, og stadig fleire blir oppslukte. Ein stor del av ungdommar har sett innhald og diskusjonar med hatmeldingar, der særskilde grupper eller personar vert angripne. Ein ser at mange barn er på sosiale plattformer som Tiktok og Snapchat lenge før aldersgrensa på 13 år.

Helga 21.–23. april har Kristeleg Folkeparti landsmøte, der eit av forslaga går på korleis ein kan skapa ein trygg digital kvardag for barn og unge. Det ligg i ny ei satsing knytt til korleis barn skal få ei trygg digital oppvekst, og der ein vil inn i ein prøveordning for mobilfri skule i ungdomsskulen.

Kjell Ingolf Ropstad har også lenge etterlyst ei regulering av ein bransje, der lovverket heng langt etter utviklinga av sosiale mediekanaler, kunstig intelligens og ein algoritmestyrt bransje. Med sosiale medier følgjer store og alvorlege utfordringar, som mobbing, kroppspress, ulovleg bildedeling, retusjering av verkelegheita og falske nyhende.

Ei rekke forskarar ved Universitetet i Agder har forska på kva sosiale medier gjer med barn, og seier at det trengst ei mykje strengare regulering. Sosiale medier er laga for å utnytte sårbarheitene i hjernen vår. Dei verkar inn på tankane våre, kjensler, motivasjon og merksemd. Målet er å skapa avhengigheit og at me skal nytta mest mogleg tid inne i media.

Norske myndigheiter har strenge regulerande tiltak når det kjem til andre avhengigheitsskapande stoff, som rusmiddel, snus og sigarettar. Særskilt knytt til barn er lovverket strengt og gjennomregulert.

Når ein veit at sosiale medier og mobilbruk skaper så mykje avhengigheit, bør ein òg stilla strengare krav til teknologiselskapa som eig dei ulike plattformene. Dette gjeld til dømes korleis ein stiller inn algoritmane, korleis ein må merka retusjert reklame eller manipulerte bilete. Og det gjeld aldersgrenser og handheving av desse.

Forskarane frå Universitetet i Agder (Andreasen, Liverød m.fl.) viser til studiar om at varslingar som kjem opp, med lyd, lys eller vibrasjonar, gjer noko med minne og merksemda vår. Dei stadige distraksjonane gjennom sosiale medier, video-reels på Instagram og videoar frå YouTube gjer dårlegare minne, auka impulsivitet og svakare konsentrasjon om skulerelaterte oppgåver.

Hjernen endrar seg når ein sit i fleire timar og ukritisk scroller og klikkar gjennom meiningslaust innhald, utan å merka at tida går. Merksemda og evna til konsentrasjon vert svekkja når ein heile tida mottar lydvarsel frå Snapchat, om at nå skal fokuset dit.

Snapchat som misjonsverktøy: – Kan ikke erstatte ungdomsmøter

Studiane viser at unge som nyttar sosiale medier, uttrykkjer utanforskap og ein ser ei auke i mentale utfordringar. Sosiale medier byggjer på det behovet mennesket har for å vera ein del av fellesskapet. Sosiale medier forsterkar den sosiale samanlikninga med andre, ved å sjå kor vener er, kven andre som er i lag, og kven som ser, liker og svarer på snap`ane og beskjedane me sender.

Sjølv om sosiale medier er laga for at ein skal vera sosial, kjenner unge seg meir og meir utanfor.

Det er eit sjansespel me ikkje veit kva me gjer med den generasjonen som veks opp. Eg er redd me kjem til å sjå attende på det frisleppet det har vore med ei lite regulert bransje som tar styring på barna våre sitt sosiale liv og bandlegg tida deira.

Me som arbeider med politikk må få i gong eit lovverk som regulerer dette. Bransjen og teknologileverandørane kjem ikkje til å foreslå endringar sjølv. Dei tener for mykje pengar på dei systema som påverkar barn og unge. Me må gje barn og unge ei trygg digital oppvekst.

Så har me heime i dag ein tiårsdag å feire. Og ein mobiltelefon å pakke opp. Og me foreldre må ta vårt ansvar i å vera dei vaksne som skal rettleia og losa i det digitale farvatnet. Lære barna om personvern, nettmobbing, bildedeling og inkludering. Me må kunne setta gode grenser for barna våre om skjermtid, kva ein får lasta ned. Me må vera til stades i deira digitale kvardag med venene sine, og i det dei ser på, blir påverka av og legg tida si i.

Og snart eg er ferdig med å svare på bursdagsrelaterte spørsmål for denne gongen. Men eg får nok nokre til i løpet av dagen: «Viss me har pannekaker til middag på bursdagen min, får eg ha ekstra sukker på då sidan det er bursdagen min?»

Tar opp kampen om å bli KrF-nestleder

KrFU-leder: Vi må lage et samfunn for alle – ikke bare for de perfekte og planlagte