Korleis vil du ha det når du blir gammal?

Memento mori - husk at du skal døy, heiter det i ein kjend, latinsk frase. Den minner oss om at menneska er dødelege og at livet er kort. Etter NRK-avsløringar om svikt i eldreomsorga, er det freistande å tilføye ei anna påminning: Hugs at også du, mest sannsynleg, ein dag skal bli gammal.

Spørsmålet blir då: Korleis ønskjer du å ha det når den tida kjem?

Det hender ein kan byrje å lure på om den generasjonen som har ansvar for å planlegge og finansiere dagens eldreomsorg, tenkjer om seg sjølve at vi er udødelege. Eller evig unge. Vi kan i alle fall ikkje vere spesielt urolege for sjølve å bli avhengige av hjelp på våre eldre dagar.

For dersom det var si eiga eldreomsorg ein planla, ville ein ikkje då ha gjort andre val? Ville ein ikkje i det minste ha sytt føre at det var nok folk på jobb, og at det fantest rutinar som fanga opp systemsvikt?

Det var opprørande å lese intervjuet med tidlegare førstestatsadvokat Lasse Qvigstad på nrk.no i desember. Han frykta for sitt eige liv, då han vart innlagd på kommunale Ullern helsehus i Oslo etter ein større operasjon.

Fram til han gjekk av med pensjon i 2015, var han ein mann med autoritet, ein som vart lytta til. Som sjuk pensjonist var situasjonen brått ein annan.

Han fortel at han opplevde «ei total kjensle av hjelpeløyse». Sjølv om han ropa om hjelp, låg han i timesvis om natta utan at nokon kom. Han fekk inntrykk av at helsehuset var kritisk underbemanna. «Eg var livredd», sa han til NRK, og trur ikkje han ville klart seg utan at vener og familie stilte opp.

Ville noverande førstestatsadvokat likt å bli behandla på same måten om nokre år? Eller helseministeren? Eller kva med helsebyråden i Oslo? Eller kven som helst av oss?

Etter fleire medieoppslag om tilstanden på helsehuset, har Statsforvaltaren varsla tilsyn. Så kan vi håpe det skjer endringar akkurat der. Men krisa i aldersomsorga er større enn som så.

Nyleg publiserte NRK Brennpunkt ein reportasje om 90 år gamle Lilly Andreassen, som var heilt avhengig av hjelp frå heimetenesta for å klare seg heime. Med skjult kamera kom det fram at hjelpa var svært mangelfull. Den underernærte kvinna fekk ikkje i seg tilstrekkeleg mat. Det var lite kontroll med om ho fekk i seg medisinen sin.

«Eg er nok dessverre redd for at Lilly-historia ikkje er unik. Eg er redd du vil finne slike historier i andre bydelar og andre kommunar i Noreg», seier helsebyråd i Oslo, Robert Steen.

Eldrebølgja er ei lenge varsla krise. No er bølgja her, og det kjem til å bli verre. Har vi som samfunn gjort nok for å førebu oss?

Sjølv om talet på eldre aukar, er det færre sjukeheimsplassar enn før og stadig mangel på folk. Det politiske målet er at fleire skal klare seg heime. Så viser det seg at ein ikkje klarer å følgje opp med nok ressursar, og at mangelen på kvalifisert personell er blitt ei stor utfordring. Faren er at mange sjuke heimebuande ikkje får den hjelpa dei treng, og at mange nære pårørande slit seg ut.

Historia om norsk eldreomsorg er ikkje kolsvart. Langt i frå. Det finst mange sjukeheimar som gir førsteklasses omsorg. Og det spring mange hardtarbeidande tilsette i heimetenestene rundt som møter dei gamle med omsorg og varme. Som gjer sitt ytterste innanfor tronge rammer. Samtidig veit vi, mellom anna takk vere NRK-reportasjane, at det er altfor mange sjuke eldre som ikkje får den hjelpa dei treng.

Behova i helsevesenet er enorme. Ingen må late som om det er enkelt å prioritere og fordele ressursane. Samtidig seier det mykje om synet på menneskeverdet og verdiane i eit samfunn korleis ein tek vare på dei svakaste – dei eldre inkludert.

Vi må aldri tåle at somme av dei eldste lever under uverdige forhold den siste tida av livet. Vi som er i arbeidsfør alder no, ville ikke funne oss i å ha det slik, ville vi? Då kan vi ikkje akseptere at det finst folk i generasjonen før oss som har det slik, heller.