Kristen dekonstruksjon som danseproblem

Eg skal ikkje påstå at eg kjenner hitlistene særleg godt, men den tvilsame «Danseproblem» er ein hit med uvanleg hjerne-klister. Songen handlar om å villa «danse for meg selv/alene nå i kveld/og miste det helt».

Pop-hit eller ikkje, det nærmar seg ein presis samfunnsdiagnose. I eit individorientert samfunn finst mange «danseproblem», og eg lurer på om dekonstruksjon er eitt av dei.

Etter årevis med fragmentering, dekonstruksjon og andre postmoderne straumdrag i samfunnet, har dekonstruksjon også fått ein kristen variant.

Debatten tok fyr i kjølvatnet av Jan-Petter Mobergs masteroppgåve «Dekonstruksjonen av kristen tro – Hvordan kristen tro og evangelikal identitet blir forhandlet i moderne troskriser». Moberg undersøkjer «fenomenet» eller «prosessen» dekonstruksjon i skandinavisk kontekst gjennom intervju med ni personar.

Desse har gått gjennom ulike prosessar der dei har «dekonstruert», altså plukka frå kvarandre, si kristne tru. Prosessane er svært individuelle, men har også fellesnemnarar, og det er desse Moberg utforskar i arbeidet sitt.

Vesentlege spørsmål

Eg har dessutan særleg merka meg eit leseverdig innlegg frå MF- stipendiat Espen Gilsvik (VL 25.9). Også kommentator Åste Dokkas barske oppgjer med Joakim Magnus og Tankesmien Skaperkraft etter ein tekst Magnus hadde på trykk her i Dagen, kastar lys over dekonstruksjon som fenomen.

Det er gode grunnar til å sjå kritisk på dekonstruksjon. Men ikkje på grunn av alle spørsmåla som trenden genererer. Dei er tvert om svært aktverdige.

Der spørsmåla blir få, og undringa får lite plass, vert trua fort triviell. Ein haug med sjølvsagde læresetningar fjernar pilegrimsmotivet frå den kristne vandringa.

Ei tru utan spørsmål ligg dessutan farleg tett på hovmodet.

To problem

Dekonstruksjon ber ofte preg av å undervurdera, eventuelt oversjå Jesus som filosof og tenkjar. Eit anna problem er at den sterke viljen til å dekonstruera så lett finn saman med eit nidkjært vern av sjølve dekonstruksjons-prosessen.

Om ein først skal dekonstruera, kvifor skåna eins eige prosjekt og tilhøyrande premiss? Det er kanskje her danseproblemet best kjem til uttrykk. Ein som dekonstruerer, vil «danse for seg selv», om enn av ulike grunnar.

Vegen frå fellesskapskrise til truskrise synest ofte altfor kort i dette landskapet.

Kvifor blir eit nødvendig brot med eit fellesskap, eller ein overgang frå ein livsepoke til ein annan så lett synonymt med eit brot med sjølve trua?

Både Gilsvik og Dokka er i dei nemnde innlegga sine opptekne av overordna perspektiv. Gilsvik meiner vi kan gå oss vill i omgrepsavklaring. Poenget er ikkje, «nærhet og avstand til Derrida, eller Jesus», skriv han. Det verkeleg interessante er «at mange bruker begrepet uavhengig av opphav eller en tydelig definisjon.»

Dokka brukar omgrepet dekonstruksjon og rekonstruksjon positivt. Hos henne blir ordparet eit sjølvsagt synonym til «det å tenke selv».

Slikt minner om dekonstruksjonsomgrepets fremste ulempe: At det kan brukast nær sagt til kva som helst. Omgrepet er i sin natur akkurat passe diffust eller «brukbart», som det vel også heiter.

Jesus som filosof

I det eg har lese, er det påfallande få referansar til Jesu filosofi, sett opp mot det faktum at ein held fram at dekonstruksjonen er spesifikt «kristen».

Skal det gi meining å gi dekonstruksjon eit kristent forteikn, kunne ein forventa at det var Jesu lære og hans tenking, slik denne kjem til uttrykk i dei fire evangelia, som var gjenstand for dekonstruksjon. Men dekonstruksjon held Bibelen på avstand.

I staden rettar prosessen seg inn mot dei erfaringane den dekonstruerande har gjort seg, i kyrkja og knytt til eigen identitet.

Vørdnaden for andre typar filosofi, verkar derimot både ektefølt og djup. Denne kontrasten gjer at det kristne ved dekonstruksjonen blir underleg fråverande. Ein får kjensla av at tenking og filosofi influert av Jesus er ein meir vesentleg komponent enn Jesu eiga tenking.

Det som får stå urørt

I kristen samanheng, involverer dekonstruksjon det å plukka frå kvarandre Bibel, gudstru og livet i fellesskapet. Her går ein svært skånsellaust på. Midt i ein prosess som mentalt sett involverer både sleggje og sprengstoff og tilhøyrande smerte både for den som dekonstruerer, og for dei som står rundt, er det verdt å merka seg kva som ikkje vert rørt.

Det som blir rekna som «tvingende nødvendig» for den einskilde, ser til dømes ut til å gå klar demonteringa. Individuelle prosessar blir i staden skyvd inn som eit urørleg midtpunkt i universet til den som dekonstruerer.

Frå Molands masteroppgåve finn ein oppsummeringar av denne typen: «Å leve autentiske liv, ble for majoriteten av informantene en kjerneverdi i og etter dekonstruksjonen.»

Både her og på mange andre punkt i Molands leseverdige arbeid, finst slike signal om ein type førehandskonklusjon.

Den går på at det eigentlege, det autentiske er ein stad der vi menneske set premissane. Mennesket sitt sinn blir dermed det faste punktet, ein stad å venda tilbake til og gjera opp rekneskapen etter ulike åndelege erfaringar.

Inntrykket er at trua som vert demontert er noko som handlar mest om overflater. Det er svært tankevekkjande.

Ein open debatt?

Det er kanskje litt talande at sjølv ein utforskande skribent som Gilsvik, finn plass for generalisering. «En økende dekonstruksjons-trend skaper frykt hos konservative kristne», skriv han, og argumenterer like godt for at det er «lett å forstå».

Berre ryktet om at nokon ikkje er om bord i tankegangen, får det opne og utprøvande til å vika.

Om dette er ein invitasjon til samtale med «konservative», kvifor møta opp med den gamle refleksen om at den som ikkje er med, er fryktstyrt? Kva om ein er styrt av noko anna?

Truleg er det same automatiserte fordom som lurer i kulissane når Åste Dokka meiner det å bruka eit omgrep som «Bibelens Gud» er «kodespråk» som inneber å «lukke samtalen».

Dokkas haldning liknar eit forsøk på å monopolisera den «opne samtalen». Det endar som det må. Dokkas kritikk av synspunkt ho meiner stilnar samtalen, munnar ut i absoluttar som perler på ei snor:

«Ingen har noen privilegert tilgang til kunnskap om Gud», slår ho til dømes fast. Og litt seinare: «Men Bibelen er alt annet enn entydig» og langs same linje: «Bibelens Gud er alt annet enn entydig og formulerbar.»

Men er slike absoluttar eit uttrykk for ei open haldning?

Eg som er menneske kan naturlegvis fatta Gud like lite som katten min kan ta over tastaturet og skriva ferdig denne teksten for meg. Vi er ulike slag.

Det betyr ikkje at Gud er «alt annet» enn entydig og formulerbar. Herren driv aktiv eigenpresentasjon i Bibelen. Han kom dessutan til oss som eit menneske.

Mot alle odds blir det mogleg for eit menneske å gjera profetens oppfordring om å «læra å kjenna Herren» til eit livsprosjekt.

Gud er alltid større, men ikkje alltid «alt anna»

Den absolutte avvisinga av at det finst menneske med «privilegert tilgang på kunnskap om Gud», er kanskje påstanden som verkar aller mest fiska opp frå Dokkas private dam.

At ikkje omgang med eit persongalleri som inkluderer Paulus, Moses, Maria og Abraham har kurert eit slikt flatt, sosialdemokratisk innsteg til trua, er forbløffande.

Der menneske byter plass med Gud

Det er svært interessant å sjå dekonstruksjon i lys av Jesu samtale med den såkalla «tvilaren» Tomas i Bibelen. Han etterspør som kjent meir handfaste bevis for Jesu påstandar.

I kjølvatnet av Tomas' krav, vakar ikkje tvil, men snarare ei definitiv innsikt. «Min Herre og min Gud». Enkel, men også altomfattande.

Tomas’ veg frå spørsmål til overgjeving står i skarp kontrast til dekonstruksjon, som trivst svært dårleg saman med konklusjonar.

Bibelens perspektiv på spørsmål, gir dei verdi, men ikkje ein overdriven, nærast guddommeleg integritet, slik dekonstruksjon føreset. Dei er først og fremst verdifulle i den grad dei tek oss nærare sann erkjenning.

Eg har lese nok i denne debatten til sjølv å innsjå at uttrykket «sann erkjenning» raskt hamnar på dynga hos dei dekonstruerande. Det er truleg eit uttrykk som «lukker samtalen».

Dekonstruksjon held nidkjært vakt rundt eigen metode, rundt spørsmål, tvil og individuell erkjenning. I farten ser det ut som om mennesket og hennar prosjekt får noko av den statusen Gud har i tradisjonelt orientert kristen tru.

Frå brennande tornebusk til brennande spørsmål

I staden for Guds «Eg er» -- av med skoa! frå ein brennande tornebusk, får dekonstruksjonen eit menneskeleg «Eg føler» til å stiga opp frå dei brennande spørsmål. Kravet om å ta av seg skoa blir verande.

Den einskildes dekonstruksjonsprosjekt ser ut til å gjera krav på å vera heilag grunn.

Jan Petter har forsket på hvorfor noen mister troen: – Vel så mye emosjonelt og kroppslig