Når livet krasjar i krava frå Google

Først: Tre lynkjappe om denne nye boka frå Verbum forlag: Ho maktar å formidla livsviktig innsikt på rundt hundre små sider. Ho er skriven for ungdom, derfor ein fryd å lesa. Ho er full av treffande illustrasjonar. Påbodssamfunnet er verkeleg lettare å avsløra etter å ha sett desse.

Boka er dessutan kjemisk fri for sjølvhjelps-mas. Takk og pris for at vi slepp forventinga om at vi etter lesinga skal få eit betre liv. Kanskje det nettopp er derfor eg kjenner meg litt betre når eg lukkar boka?

Stort spørsmål

Den danske favorittførelesaren Christian Hjortkjær (f. 1980) er ikkje skuggeredd når han i boka «Utilstrekkelig» prøver å oppsummera store og djuptgripande samfunnstrendar i eit verkeleg komprimert format.

Det store spørsmålet i tida vår, kanskje særleg i eit materielt vellukka Skandinavia, er nemleg: Kvifor er våre unge ulykkelege?

Statistikken kjenner vi truleg til. Her heime dokumenterer mellom anna årlege undersøkingar som Ung og SHoT at eit aukande antal unge rapporterer om einsemd, rus og ulike psykiske plager. Slikt gir grunn til uro.

Med uro kjem ofte behovet for meir innsikt, men vi blir fort overmanna over ruvande rapportar og uendelege utgreiingar. Dei som greier å sei noko kortfatta og klokt om dette, bør løftast fram. Christian Hjortkjær er ein slik.

Boka tek bakteppet knytt til unges helsetilstand for gitt, og snør ikkje ned i statistikk eller overdriven dokumentasjonsiver. Forfattaren overlèt til lesaren å finna ut i kva grad undertittelens påstand om at unge er psykisk sjuke, held vatn.

Smalt og fortruleg

Boka byr raskt på eit par hovudproblemstillingar som hjelper tanke og samtale vidare. Ho har dessutan eit fortenestefullt smalt siktemål: «Boken du nå holder i hånden skal undersøke akkurat denne ene følelsen, utilstrekkelighetsfølelsen». Salige er dei som ikkje prøver å seia alt.

Hjortkjær vender seg til dei unge i ein fortruleg tone i innleiinga: «Vet dere hva folk sier om dere? (...) De sier at dere er late. At dere er egoister …». Denne direktelinja til den unge lesaren glepp litt her og der, men er likevel eit godt grep.

Forfattaren byr også eigne på erfaringar med å leva under ideal-kulturens nådelause dom og etterfølgjande vakenetter. Empatien hans kjem altså frå det han kallar «dyrekjøpt erfaring».

To hovudpoeng

Folkehøgskolelæraren veit kva han gjer. Ved å venda seg «Til ungdommen» på første side, får han også godt vaksne med på reisa. Vi startar kanskje som observatørar til ungdomstrendar, men blir raskt klar over at det Hjortkjær skildrar, gjeld heile samfunnet.

Fire korte kapittel er nok. Her forklarar Hjortkjær sine to hovudpoeng ved hjelp av fire innfallsvinklar, idehistorisk, psykoanalytisk, sosialpsykologisk og eksistensfilosofisk. Ikkje la deg skremma av faguttrykka. Alt er formidla svært tilgjengeleg.

Han meiner for det første at grunnfølelsen dei unge strevar med, er utilstrekkelegheit. For det andre seier han at vi har gått frå ein forbodskultur til eit påbodssamfunn. Unge har det ikkje verre enn før. Dei har vanskelegare på ein annan måte.

Påbodskultur

«Unge i dag vokser opp med at de har alle muligheter, og til og med at de selv har potensialet til å klare alt», forklarer Hjortkjær. Han illustrerer med eigne foto korleis vi finn den moderne påbodsmoralen på alt frå fireåringens genser «Shine like a star» (Skin som ei stjerne) til reklamens : «Live fearless» (Lev fryktlaust). Eller Googles: «Få mest muligt ud af hver dag».

Men nettopp fordi slike påbod er pakka inn som endelause moglegheiter, utgjer dei ein lumsk moral. «En mulighet er ikke bare en «fri» mulighet, den inneholder alltid et «bør». Siden det faktisk er mulig, må muligheten også brukes».

Ideala utmattar oss fordi vi aldri kan nå opp tid dei. Forbodsmoralen frå tidlegare tider var kanskje autoritær, men den gav oss i det minste noko som var mogleg å leva opp til, og samtidig noko å gjera opprør mot.

Frå Kierkegaard til Løvenes konge

Når ideala blir opphøgde til moral, blir både unge og alle andre utmatta. Dei krev at vi skal vera lidenskaplege til ei kvar tid, og dei er dessutan umoglege å opponera imot. Og då tek vi steget over i det totalitære, sjølv om påboda verkar aldri så kule og frigjerande.

Boka tek oss på eminent vis frå Kierkegaards livsvisdom i første halvdel av 1800-talet, til animasjonsfilmen Løvenes konge frå vår eiga tid. Hjortkjær sin styrke er evna til å knyta grunnleggjande tenking til det observerbare og kvardagslege.

Referansane til kristen moral, til Bibelen og det eksistensielle, lar også teologen Christian Hjortkjær sleppa til, sjølv om boka har eit meir allment enn spesifikt kristeleg siktemål. Som kulturkritikk vil kristne lesarar ha stor glede av analysen. Ho vekkjer gjenklang litt på same måte som dei svært populære bøkene til landsmannen Svend Brinkmann gjorde det for nokre år sidan.

Dette er rett og slett god og livsnær bruksfilosofi som angår alle. Dessutan hjelp til å tenkja og handla, ikkje berre uroa oss over følelsen av ikkje å strekkja til.

Kjenner du følelsespåbod av typen «Lev draumen!» komma snikande i følgje med sommarferien, er det nettopp denne boka du skal pakka med som ferielektyre.