Nei, Raudt. Fleire reglar er ikkje svaret på politisk tillitskrise

Problemet er ikke en mangel på regler, men at reglene vi har, ikke blir fulgt.

Orda tilhøyrer Eva Joly, som nyleg kommenterte dei mange avsløringane og tillitsbrota vi har vore vitne til dette året i norsk politikk.

Vi skriv berre september, men for tilliten i norsk politikk ser 2023 alt ut som ein parallell til det 1992 var for no avdøde dronning Elizabeth 2, eit «annus horribilis», eit frykteleg år. Det var den hausten dronninga drog til sides sløret som sikrar det kongelege eit skin av noko urokkeleg.

Det finst ingen tilsvarande illusjon om noko urokkeleg i norsk politikk. Det var kanskje noko som likna ein gong. Ein høgreleiar som alt hadde tent åtte år som statsminister, og såg ut for å vera etla for fire nye år. Men det er lenge sidan no. Ei veke, minst.

Norsk politikk har dei siste månadane minna om barnebok-klassikaren Alice i Eventyrland. Her fell hovudpersonen først ned i eit djupt hol til ei veldig underleg verd. Der ventar stadig underlegare opptrinn og figurar bak kvar ny sving. Ikkje rart ho endar med å tru så mange som «seks utrulege ting før frukost!».

Men der Alices verd er eit absurd rike med reglar i konstant endring, er Noreg ein rettsstat med utførleg lovverk, supplert av spesifikasjonar av typen «Håndbok i politisk ledelse», ein fyldig publikasjon som ifølgje forordet «revideres og oppdateres fortløpende».

Og før dei detaljerte reglane og retningslinjene i det heile vert omtalt, er det «tillit» som også her er nøkkelordet. «I tillegg til å etterleve formelle regler og krav, skal politisk ledelse derfor utvise godt skjønn og aktsomhet i og utenfor tjenesten for å ivareta tilliten …».

Trass i alt vi har av reglar, lovar og tillegg som denne handboka er eit døme på, er det ein ryggmergsrefleks, særleg på den politiske venstresida, å krevja meir reglar. Lovverket blir liksom aldri tilstrekkeleg finmaska.

Partiet Raudt har til dømes høglydt teke til orde for forbod mot aksjehandel for statsrådar og deira næraste, og fleire parti vurderer om dei skal fremja liknande forslag.

«Det har dessverre vist seg at politikere trenger tydelige og vanntette regler som ikke kan misforstås» sa Seher Aydar, Raudt sitt medlem i kontroll- og konstitusjonskomiteen, til NRK då aksjereglane vart oppdaterte i starten av månaden.

Aydars haldning kan verka både folkeleg og sympatisk. Når politikartilliten brotnar og får følgje av tåkete tidslinjer, er det fort gjort å henga seg på. Men kravet om utvida regelverk ber også med seg ei form for menneskeleg avmakt.

For tanken om eit vasstett regelverk er ein illusjon. I dag snakkar vi om habilitet og aksjehandel, kven veit kva som ventar i morgon? Dersom logikken er «kvar krise, sitt regelverk», og politisk handlekraft dreier seg om å leggja nye paragrafar til regelboka, risikerer vi å tappa ut det som verkeleg er ein styrke i norsk politikk, nemleg tilliten.

Ein styrke har som kjent alltid ei slagside, og i boka «Det blåøyde riket» som kom ut tidlegare i år, hevdar den nemnde Eva Joly saman med Nina Witoszek at tillit i norsk samanheng er blitt blind tillit, og opnar vegen for korrupt leiarskap og apatiske borgarar

På bakgrunn av Jolys åtvaringar i denne nylege utgjevinga, er det difor interessant at ho ikkje meiner det trengst fleire reglar for å bøta på tillitsraset i politikken. Men reglane må følgjast. Brot må eksponerast og Jolys kur er at både Solberg og Huitfeldt må ta konsekvensen ved å gå av.

For den som er oppteken av livssyn og menneskesyn, er det interessante underliggjande spørsmål her. Kvifor er vi menneske så opptekne av å ha reglar, samtidig at vi strevar så frykteleg med å halda dei?

Det er også interessant at regelverket som utgjer opphavet til all lovgjeving i vestlege land, var samla i 10 bod hogne i stein. Det kan i alle fall vera ei påminning om at det ikkje er omfanget som avgjer. Det er graden av menneskeleg forplikting.

Sjølv om dagens komplekse statar krev meir omfattande lovverk, er prinsippet det same. Same kor tettskriven paragrafboka blir, vil ho aldri kunna erstatta forplikting, personleg ansvar, skjøn og godt vit.

Partiet Raudt, med Marie Sneve Martinussen i spissen, fremjar både krav om strengare lovverk og tek eit knallhardt oppgjer med alt frå aksjeeigarar til folk som har tillit til ektefellen sin. Deler av kritikken hennar er både forfriskande og nødvendig.

Det er likevel vanskeleg å la vera å føla på at det er noko overflatisk over kravet om meir regelverk og detaljstyring. Det er i storpolitikken som elles alltid behov for djupt kjennskap til den omskiftelege menneskenaturen.

Er det noko dette årets politiske skandalar stavar ut med store bokstavar, er det at det som er skjult må frå i lyset dersom vi skal koma vidare. Ansvarleggjering, skriftemål og omvending trengst for å oppretthalda tillit, både i storpolitikken og i livet elles.