Noregs fremste kristne intellektuelle

Noregs fremste kristne intellektuelle, den katolske biskop Erik Varden, er ikkje skuggeredd. Når han no har teke på seg å frigjera omgrepet «kysk» er det truleg ei oppgåve få misunner han.

Leik med og utforsking av ord er ei av Vardens store gleder. På norsk får dermed den siste boka hans latinsk tittel: «Homo Castus – om kyskhet». Victoria Bø skreiv bokmelding her i avisa då boka kom på engelsk for litt over eitt år sidan.

Lys og skuggar

Både omgrepet og sjølve dygda, som på nynorsk får den ufrivillig ironiske klangen med forma kyskleik, har ein eim av noko gammalmodig. Om lag som lavendelposen på eit bestemorsbad.

Erik Varden startar ut med eit muntert blikk for kor fjernt dette verkar for det moderne menneske. Slik ryddar han veg for ideane han søkjer å formidla.

Han veit kor lett det er å karikera det kyske, klistra det til sølibatet, og med det, til ei snever sak for dei få. Han veit at det også finst lange, mørke skuggar i kyrkja hans, som handlar om overgrep og menneskelege tragediar. Han legg ikkje skjul på slikt, men let det heller ikkje stela frimotet.

Biskopen er som vanleg ute etter å utvida perspektivet vårt. Og han lukkast.

Slik han i tidlegare utgjevingar har lukkast i å adressera einsemd, lengt og frykt med ein kombinasjon av det nært personlege og det referansespekka, inviterer han på nytt til ein lødig samtale.

Erik Vardens metode

Korleis når han gjennom? Han har trass alt eit språk som grensar mot det overjordisk lyriske.

Ein suksessfaktor er truleg at han ikkje prøver så frykteleg hardt å fri til folk som står det katolske fjernt. Istaden utstrålar han ei stor tillit til visdommen i tradisjonen han tilhøyrer. Og så byggjer han heller dei begrepsmessige bruene vi treng for å følgja med inn i framandt land. Dette, kan vi seia, er Erik Vardens metode.

At han er ein framand fugl, gjer at han også passar uventa godt inn mange stader. Katolsk visdom, klassisk litteratur, poesi og mytologi er blant trådane i Vardens vev. Hans særeigne formuleringsevne kjennest dannande på direkten.

Dessutan gjer han noko mange drøymer om, men få maktar: Å presentera ein kristen visjon av livet som fundamentalt annleis enn den sekulære utan eit parallellspor av passiv-aggressiv harmdirring over «samfunnsutviklinga».

Prosjektet hans, både her og i tidlegare utgjevingar, er å peika på korleis Gud kallar menneske til å leva heilt. Å vera kysk i denne tydinga, vil seia å retta sansar og kjensler i ei retning.

Motverkar fragmentering

«Homo Castus» synest å motverka det fragmenterte og forrivne som pregar moderne mennesket i stadig jakt på umiddelbar behovstilfredsstilling. Det kan høyrast ambisiøst ut, men Vardens poetiske og empatiske røyst er først og fremst svært menneskeleg.

Ei slik håpefull tilnærming opnar for at dei mange, ofte smertefulle spenningane i eit menneskeliv ikkje treng å driva oss hit og dit, men heller hjelpa oss mot eit meir integrert liv.

Eit anna særdrag ved Varden er rolla som venleg, entusiastisk og tålmodig pedagog. Det vert sjeldan professoralt når den lærde munken luftar idear som gjerne er uprøvde og ukjende i norsk kristenliv. Eg sit ofte med kjensla av at han skriv med eit smil.

Han veit at hans eigne livsrammer som munk «beriker og begrenser» perspektivet hans. Men han snakkar frimodig frå sin stad, slik vi alle må, om vi skal kunna bidra i ein større samtale.

Avslører falske motsetnader

Kanskje det Varden gjer aller best er å avsløra falske dikotomiar, som motsetnaden mellom det å lytta til livet og folks erfaring og det å lytta til Guds ord. Altfor mange kristne i dagens åndsklima synest å gå dukknakka fordi dei føler dei må velja.

Her er Vardens forfattarskap verkeleg til hjelp. Han utforskar livet slik det er, men utan å sleppa ideala og den kristne livsvisdomen.

Han tek til dømes eit kraftfullt oppgjer med ideen om det kontemplative livet som noko nær ein ikkje-kroppsleg tilstand.

«Mennesket er i sin natur kontemplativt», seier Varden. Slike påminningar treng kristne i dag, som i stor grad for alle praktiske føremål så lett kjøper dualismens lettvinne inndeling i «sekulært» versus «åndeleg».

I samtida vår har omgrepet kjærleik like høg status som det har vag og vid tyding. Vardens perspektiv er at kjærleiken, seksualiteten, ja sjølve livet treng å ordnast.

Samanlikninga hans med klatrerosa som treng eit espalier; ein struktur å klatra på, for verkeleg å koma til sin rett, er eitt av mange bilete å ta med seg frå lesinga av «Homo Castus».

Varden er berre femti år ung, og det er truleg mykje godt i vente frå skrivestova hans også framover.

Katolsk biskop i samtale med Peter Halldorf om kyskhet over et glass vin

Åtvaring: Ei bok som kan føra til uventa handling

Kan en bok om kyskhet si oss noe viktig?