Offentleg og statleg – offentleg og privat

Det skjer noko – noko uheldig – med offentleg-omgrepet i vår tid. Utviklinga kan, avhengig av kva perspektiv vi har på saka, forståast anten som ei utviding av kva som vert rekna som offentleg, eller alternativt: som ei innsnevring og monopolisering. Nye døme på dette melder seg kvar einaste veke, og særleg no som vi har ei så ideologisk aktiv regjering.

Men lat meg først gå litt tilbake i tid.

Då privathøgskoleloven i 2005 vart avløyst av ein felles lov for universitet og høgskular, vart det positivt vurdert av dei fleste, særleg mellom dei såkalla «private». Grunnen var opplagt: Dersom dei private høgskulane vart underlagt det same regimet som dei «offentlege», det vil seia at kvalifikasjonskrav og kvalitetssystem, rapportering og budsjettering var dei same, så var grunnlaget gitt for ei likeverdig handsaming i departement og andre organ (som NOKUT) oppnemnde av staten.

Det var også intensjonen, sjølv om politikarane var tydelege på at ein med dette ikkje ville retta opp i tidlegare økonomisk skeivfordeling av dei private. Men frå no av var grunnlaget lagt for ei ny tid, og det gamle og ulike nivået lagt til grunn.

Likevel ser vi at gammal terminologi ikkje berre har overlevd, men til og med er blitt skjerpa dei siste åra. «Privat» er blitt hengande att som eit negativt lada, nærast suspekt, ord. Bodskapen er: Slike skular er i alle fall ikkje «offentlege».

Stikk i strid med intensjonane. For poenget var sjølvsagt at privathøgskulane kunne ta med seg sitt særlege verdigrunnlag, som er heile poenget med at dei er blitt til, inn i den nye fellesloven, og slik bli sikra ein legalitet som ikkje skulle vera omtvista. Denne retten er då også, og i fleire juridiske utgreiingar, blitt stadfest.

Men det skulle vi knapt tru. Presset mot ei likedanning av alle skuleslag er sterkt og vedvarande. Det rettar seg ikkje mot alle, berre mot dei dyra i Hakkebakkeskogen som ikkje vil vera heilt like med dei andre.

Det er slett ikkje berre venstresida som går i denne fella. Kvar dag høyrer vi at politikarar frå mange parti kjøper ei slik inndeling i offentleg og privat. Då er kampen allereie tapt.

No er det mogleg at t.d. Høgre ser eit poeng i å kjæla med «privat» i så mange samanhengar at dei dermed overlèt heile offentlegsektoren til statlege og kommunale organ. Men dermed snevrar dei inn det ideologiske og filosofiske grunnlaget for å behalda ein stor privat sektor.

For tanken bak kva som er publice, offentleg, ligg langt vekke frå dei totalitære tendensane til å skapa ein allmektig stat som vi no ser, seinast ved Kunnskapsdepartementet si høyring om å tilpassa private skular til det kommunale behovet. Men i kommunane sit jo dei same politikarane som reint ideologisk alt har bestemt at «privat» er eit skjellsord.

Dette skjer trass i at «Formålet med denne lova er å medverke til at det kan opprettast og drivast private skolar, slik at foreldre og elevar kan velje andre skolar enn dei offentlege, jf. menneskerettsloven § 2 nr. 2.» På Dagsnytt 18 på måndag sa kunnskapsministeren likevel at hennar intensjon er å hindra at pengar flyt frå det «offentlege» til det «private» – altså: så få privatskular som mogleg.

Kva biskopar treng vi? Kva biskopar får vi?

For kyrkjer og kristne organisasjonar er dette lagnadstungt. For det riv grunnen vekk under førestillinga om at autoriteten i det «private» spring ut av foreldrerett og livssyn, og det som skjer i den mest intime, private grunneininga i samfunnet: familien. Det gjer den felleskristne tanken om det åndelege regimentet nesten illusorisk. For den dekkjer så mykje meir enn det å ha rett til å ha husandakt eller gå til kyrkje.

Men dermed er også den felleskristne tanken om det verdslege regimentet sine oppgåver, plikter og ikkje minst: grensene for dette regimentet sine fullmakter, langt på veg borte.

Framfor denne jula har eg eit ønske: at vi meir tydeleg må krevja det «offentlege» tilbake som vårt. Dersom det skjer, kan vi frimodig seia at noko – svært mykje! – er offentleg og statleg (eller kommunalt), men sanneleg er det mykje som også er offentleg og privat.

Enklare sagt: Frie skular opptrer i det offentlege rommet, som viktige delar av det sivile samfunnet som det aldri var tanken at staten skulle detaljstyra. Dei er private (eller helst: frie) og offentlege, tilgjengelege og transparente for alle.

Derfor: Sei ikkje «offentleg» når du meiner «statleg» eller «kommunalt». Men sei gjerne «offentleg og statleg», og motsett: «Offentleg og/men privat».