Om å vere lutheranar i kyrkja

I Dagen 12. september har Bernt T. Oftestad eit lengre innlegg mot tidlegare innlegg av meg.

Her er kronologien heilt feil. Det er ikkje slik at eg 22. august «held fram med» ein antikatolsk kampanje med å rette skyts mot konvertitten Ragnhild Aadland Høen, som det hadde vore eit intervju med langt tidlegare.

Innlegget mitt med kommentar til hennar synsmåtar skreiv og sende eg til avisa allereie 12. juli, men det har vorte liggjande i redaksjonen. Det var altså det første eg skreiv.

I mellomtida har Oftestad og eg hatt eit anna meiningsbyte i Dagen, slik at det eg skreiv sist, 3. september, i nokon mon også er eit svar på det Oftestad no skriv. Litt oppattaking vert det kanskje no.

Først: Eg driv ikkje nokon antikatolsk kampanje. Eg kan seie, som eg alt lærte då vi slost på gata i Molde: «Det va kje i så bjynte.»

Utgangspunktet for meg var ei rad oppslag i Dagen om konverteringar til katolisismen. Der var det ikkje berre snakk om aktuelle problem i Den norske kyrkja, men ein fundamental kritikk av det som skulle vere feil og manglar i sjølve det lutherske trusgrunnlaget når det gjeld kyrkja.

Det skulle vere desse manglane som er opphavet til problema i Den norske kyrkja i dag. Om eg skulle bruke Oftestads terminologi: Det var ein massiv «antiluthersk» kampanje.

Eg vil ikkje vere antikatolsk. Eg har berre vilja seie kvifor eg ikkje er katolikk. Eg ynskjer, og har alltid opplevd, eit venleg fellesskap med katolikkane, der vi kan tale respektfullt om våre konfesjonelle skilnader. Det har eg allereie skrive litt om.

Det eg har vilja, er å snakke til mine lutherske trusfellar i Den norske kyrkja og seie at vi må ha mot til å halde fast på vårt trusgrunnlag og finne ein måte å halde saman på i kyrkja.

Oftestad held fram med å ville gjere meg til målsmann for eit «personalistisk» kyrkjesyn. Det skulle vel tyde noko slikt om at eg ser på kyrkja som ei foreining av meiningsfellar. Eigentleg tenkjer vel han også at dette går attende til ein grunnfeil i reformasjonen.

Det er eg ikkje samd i. Den kyrkja som eg høyrer til, er det universelle samfunnet av dei heilage som eg er døypt inn i ved min dåp i den norske evangelisk-lutherske kyrkja. Det er den kyrkja som trer fram i forsamlinga av dei heilage, der evangeliet vert forkynt reint og sakramenta vert brukte rett.

Det er dette samfunnet eg har vilja tene med alt eg har gjort for lærdom og oppbygging i alle samanhengar i kyrkja. Også mi gjerning som teologisk lærar har eg sett som ei utøving av den prestetenesta eg er ordinert til i Den norske kyrkja.

Eg seier at vi i den lutherske kyrkja ikkje har nokon høgste domar i lærespørsmål, i motsetnad til det katolikkane meiner dei har. Dette vel Oftestad å møte med ei påvising av at staten har vore ein overordna instans også i lærespørsmål i Den norske kyrkja.

Han skjønar nok godt at eg talar teologisk om den lutherske læra om kyrkja, og ikkje om den norske statskyrkjeordninga.

Eg har i førre innlegget mitt sitert det Luther seier om kven som skal døme om læra. Han seier at Kristus har teke den retten og fullmakta frå biskopane, dei lærde og konsila og gjeve fullmakta til alle kristne.

Såleis har kyrkjelyden fullmakta til både å tilsetje og å avsetje prestane, seier Luther. Korleis Oftestad då kan implisere at Confessio Augustana 14 skulle tyde at det er embetsberaren som er læreautoriteten, er ikkje lett å skjøne. Det er i kallet frå kyrkjelyden fullmakta ligg, og kyrkjelyden kan ta henne attende.

Vi står att med at både paven, departementet og lærenemnda kan ta feil. Vi har ikkje i den lutherske kyrkja noko magisterium, som er utøvd av ein pave, og som kan definere læra, mellom anna erklære kva i tradisjonen som skal vere dogme. For den katolske sjølvforståinga er dette magisteriet essensielt.

Det er såleis opplagt at Oftestad og hans medkatolikkar også må sjå på det som ein essensiell mangel ved den lutherske kyrkja at ho ikkje har ein slik instans. Men for oss lutheranarar er dette eit vilkår som Kristus har sett for dei som vil vere hans kyrkje i verda.

Vi vil alltid risikere ein strid om lærespørsmål i kyrkja, og vi har ingen øvste instans som vi kan appellere til – for å seie det endå ein gong. Det er berre kyrkjelyden som kan avgjere om han i forkynninga høyrer røysta til hyrdingen, for igjen å vise til Luthers utsegn i skriftet om at ein kristen kyrkjelyd har retten til å døme om all lære (1523).

Så er det ein viktig ting eg må leggje til. Oftestad kritiserer mi tilvising til John Henry Newman når det gjeld katolske trussetningar ein berre må gløype om ein vil konvertere til den katolske kyrkja.

Det eg har gjort, er å gripe tak i utsegner som desse: «Vi må ta tinga som dei er; å tru på kyrkja, er å tru på Paven» (i A Letter Addressed to the Duke of Norfolk 1875, i høve 1. Vatikankonsilet).

Og, når det gjeld læra om forvandlinga av elementa i nattverden (transsubstansiasjonen) seier Newman: «Eg hadde ingen vanskar med å tru henne (...) så snart eg trudde at den Katolske Romerske Kyrkja var Guds bodberar (‘oracle’), og at ho hadde erklært denne læra for å vere ein del av den opphavlege openberringa» (i Apologia pro vita sua).

Når vi les Newmans Apologia meir grundig, ser vi at Newman legg stor vekt på å få fram at han i sitt møte med dei katolske trussetningane fann at dei inneheldt det han eigentleg alltid hadde trudd.

Det er altså ikkje noko han måtte tru mot si overtyding, under tvang, så å seie. Der skal vi tru han. Og eg skulle ha fått det med.

Elles kan Oftestad finne kraftig eldstøtte i det skytset som Newman fyrte av mot protestantismen for meir enn halvtanna hundreår sidan: «Ånda åt lovløysa kom med reformasjonen, og liberalismen er avkommet.»

Og Newman slår like godt fast at kyrkja er ufeilbarleg når ho fordømer heresiar som lutherdomen og jansenismen.

I eit anna avsnitt vert lutherdomen sett inn i eit større, celebert selskap av kjettarar: «Arianism, Eutychianism, Pelagianism, Manichæism, Lutheranism, Jansenism.» Dersom Oftestad står for dette, er siste ord i denne debatten kanskje sagt.

Så der står vi vel!