Sokneprest om Sannhetens Ord: Kva gjorde vi, og aller mest: kva gjorde vi ikkje?

Dokumentaren «Under Guds øye», som omhandlar Sannhetens Ord bibelsenter i Slemmestad, er blitt eit samtalemne ikkje berre lokalt, men over heile landet, både innanfor og utanfor kristne fellesskap.

Dokumentaren opnar opp for mange viktige samtalar om tru, leiarskap, makt, religion, misbruk, overgrep. Mest av alt lar vi oss rysta av dei personlege forteljingane som dei tidlegare medlemmene deler.

Dei siste åtte åra har eg vore sokneprest i Slemmestad og Nærsnes, i det lokalsamfunnet der dette har gått føre seg. Som alle andre som har sett dokumentaren, er eg sjølvsagt rysta.

Spørsmålet er om eg er overraska. Som dei som tek del i dokumentaren sjølv seier, var det eit lukka miljø med lite innsyn, vanskeleg, ja umogleg, å komma til med kritiske spørsmål både for dei som høyrde til, og for oss som stod utanfor, men som berre ante at noko ikkje var som det skulle.

I tillegg, slik det som regel er i sekteriske samanhengar, var det også stor grad av fornekting frå medlemmane, og kritiske spørsmål blei skyvd bort, sjølvsagt i frykt for konsekvensane frå leiarskapet. Frykta er det som har styrt medlemmane, slik det kjem fram i dokumentaren.

Menneska vi møter i serien, er offer for eit system, samstundes understrekar dei også eige ansvar oppi dette. Kvifor er det viktig å seia? Fordi vi må plassera problemet der det er: Hjernevask, manipulering og usunn maktbruk finst i mange samanhengar, både innanfor og utanfor kristne miljø.

Når vi ser denne typen dokumentarar, kan vi fort meina noko både om denne sekta, om dei som var med der, og alt dei står for. Om ein ikkje kjenner ein del terminologi, måten dei snakkar om tru på, og kva ei kristen tru kan bety for oss menneske på ein positiv måte, er det ekstra viktig å minna om at vi må evera nyanserte.

Det er ikkje alt som er så vilt som ein kanskje kan få inntrykk av: Å be for andre er ganske vanleg, å vedkjenna synder gjer vi kvar søndag i Den norske kyrkja, å løfta hendene når vi syng er heller ikkje uvanleg i mange kristne samanhengar, og det er ingenting teologisk i vegen for full neddykking i dåpspraksisen.

Kvifor skriv eg dette? Fordi det som er viktig, er å seia noko om det som ikkje er bra, og for å gjera det må vi også kunna noko om miljø vi kanskje i utgangspunktet er framande for, før vi uttalar oss, meiner eg. Veronika Hægeland seier noko om dette i ein av episodane: Ho understrekar at trua og Gud betyr noko for henne, midt oppe i alt som er vanskeleg.

Det skal vi ha respekt for. Det går an å ha to tankar i hovudet samstundes. Samstundes er det også heilt opplagt og fullt forståeleg at nokon har fått nok og ynskjer å ta avstand eller ta ein pause.

Vi snakkar om svært nære ting i menneskes liv, og det må vi alltid gjera med den største respekt og omtanke. Eg beundrar motet til desse menneska, for det dei fortel, er heilt hårreisande, og berre det å våga å setja ord på det og fortelja det til alle oss som ser, er imponerande.

Eg håpar det kjennest godt, rett og frigjerande. Spesielt bevega blir eg av Josvas forteljing om hans veg gjennom dette, fødd som han var inn i denne sekta, og likevel med mot til og ord for å snakka reflektert om det som tenåring. Det fortener respekt, både frå oss som definerer oss som innanfor eit eller anna kristent fellesskap, og også frå dei som ikkje gjer det.

Det er naturleg å spørja seg kva vi som var rundt, oppfatta av det som skjedde. Kva gjorde vi, og aller mest: kva gjorde vi ikkje?

Fram til ca. 2017 hadde vi jamlege pastorfrukostar, vi som var sokneprestar og pastorar i Den norske kyrkja og frimenighetane i gamle Røyken kommune. I desse samanhengane møtte både Rune Gravdal og Normann Olsen.

Vi hadde også fellesgudstenester på andre pinsedag. På nyåret i 2017 begynte samarbeidet å halta, og det hadde nok mellom anna å gjera med vedtaket om likekjønna vigsel i Den norske kyrkja.

Våren 2017 kom det til eit punkt der det berre var Sannhetens Ord og Den norske kyrkja som stod att som samarbeidspartnarar på fellesgudstenesta vi pleidde å feira saman. Då var det naturleg for meg som prest i Den norske kyrkja, å avvikla samarbeidet med Sannhetens ord, grunngjeve mellom anna i nettopp teologien dei forfekta (i den grad eg hadde innsyn i det) og den lukka menighetsformen dei hadde.

For meg var det også vesentleg at folk kunne oppfatta, så lenge vi hadde ein form for samarbeid, at Den norske kyrkja gav Sannhetens Ord ein slags legitimitet. Det ville ikkje eg vera med og legga til rette for.

Det er ganske vanleg å stilla spørsmål i ettertid til den rolla ein spelte sjølv: Burde vi skjønt meir? Burde vi gjort meir? Burde vi sett meir? Leita meir? Spurd meir?

Eg er usikker på om vi var i posisjon til det, sannsynlegvis ville dei ikkje ha lytta, men fått forsterka si tru på at det var Sannhetens ord mot verda. Det var så lukka og så livsfjernt at det mest føremålstenlege sannsynlegvis var å avslutta samarbeidet.

Når det gjeld økumenisk samarbeid generelt, er det både givande og meiningsfullt, og eg meiner at samtale og fellesskap på tvers av teologi og tradisjonar er viktig. Men det må vera ei openheit, ein transparens og ei tillit, samstundes som det plass for tydeligheit og ein slags balanse slik at vi alle er innforstått med rammene for samarbeidet.

Berre slik kan det bli ein open og god samtale. Det skuldar vi kvarandre og dei som høyrer til i våre samanhengar.

Strukturelt sett er det store forskjellar på Den norske kyrkja og frimenighetane. Den norske kyrkja har eit lokalt styre (sokneråd), og vi har ein biskop som fører tilsyn med oss.

Vi har ein fast liturgi som regulerer gudstenestene våre, kvar søndag har sitt preg, og som prest bestemmer eg ikkje sjølv kva tekstar eg skal preika over kvar søndag. Eg trur alt dette er sunt og svært viktig, fordi det hindrar oss i å bli høge på oss sjølve som autoritetar i kyrkjelyden, det gjer oss til ei ganske transparent kyrkje der ein kvar medlem (og tilsett) kan varsla, melda avvik og påverka gjennom råd og utval på alle nivå.

Det er det strukturelle. Men som Katarina, deltakar i serien, seier heilt til slutt i dokumentaren: I kyrkja er det rom for både tvil og tru. Det er den største forskjellen på det menneskelege planet, meiner eg, og det handlar om og grip inn i alle sider ved eit fellesskap: organisering, struktur, teologi og samværsformer.

Katarina, Kim, Hedda og dei andre som står fram til dokumentaren, fortener all mogleg respekt. Dokumentaren lærer oss noko om kor blinde vi kan bli i møte med religion, i møte med maktsjuke system, men aller mest om kva makt som potensielt ligg i å skyva Gud foran seg og påberopa seg autoritet over andre menneskes liv i kraft av å ha ein spesiell kontakt med Gud.

Noko av det som verkeleg opprører meg, er dei som også i etterkant av dette som har komme fram dei siste åra, skuldar media for å grava i unødvendige saker. Nokon meiner at dette er opp og avgjort, at menigheten har bedt om tilgjeving og at det er eit unyansert bilete som har komme fram i denne dokumentaren.

Den einaste måten å nyansera på, måtte vera at leiarskapet i menigheten som framleis eksisterer, bidrog i dokumentaren, noko som blir understreka i kvar episode at dei har avslått.

Finn Jarle Sæle, tidlegare redaktør i den kristne avisa Dagen og no i avisa Norge i dag er ein av dei som kritiserer dokumentaren. At Kim, Katarina, Hedda og dei andre i serien vel å stå fram, vitnar om sunn fornuft og mot.

At menigheten Sannhetens Ord ikkje vil imøtekomma dette og stå til ansvar, og at nokon til og med synest det er på sin plass å forsvara menigheten, vitnar om det motsette av sunn fornuft.

Desse historiene har ikkje blitt fortalt før. Dei menneskelege omkostningane har vore enorme.

Det bør alle ta inn over seg. Vi må gi rom for det vonde og ubehagelege. For sanninga set fri.

Denne teksten er ei redigert utgåve av ein tekst som først blei publisert på kirkeblogg.com.