Sviktar vi på det mest banale?

Er det slik at vi som samfunn produserer fleire og fleire barn og unge med vanskar og strev som blir svart ut med individuelt fokus – diagnosar og medisinar? Dette skreiv ei rekke fagfolk som arbeider med barn og unge og deira familiar, i eit opprop til regjeringa nyleg (Fontene, 23.01.2024). I oppropet vart det vist til at cirka 15–18 prosent av våre barn og unge blir tilvist til barne- og ungdomspsykiatrien for utgreiing og behandling. Fagfolka ber oss å sikre at barn og unge som strevar blir møtt med hjelp og støtte i 1. linja.

Ein barndom for livet

Fagfolka peikar på noko viktig. Er vi blitt fanga i eit system av profesjonelle, diagnosestyrte hjelparar der vi sviktar på det mest banale, det enkle og innlysande? Produserer vi meir vanhelse og kjem vi inn for seint?

Då eg sat på Stortinget i helsekomiteen, var eg ein gong på ei høyring om kosthald. Korleis få i pasienten mat. Den eine profesjonen fortalde korleis dei kunne lage til maten på beste vis. Den andre korleis dei kunne finne ut kva kosthald som var det riktige for nettopp den pasienten. Den tredje var ernæringsekspert og kunne lage langsiktige, kvalitetssikra planar ut frå diagnosar ulike pasientgrupper hadde. Men då eg spurte dei om kven det var som eigentleg hadde i oppgåve å gi pasienten mat, var det ingen som tok på seg oppgåva.

Eg kallar det dei siste 20 cm. Dei 20 cm ifrå tallerken eller glaset, og inn i munnen. Det er fort nettopp dette ein treng hjelp til, når helsa skrantar. Det er nyttelaust med kosthaldsplanar aldri så gode, og kjøleskap full av næringsrike matvarer, om det er ingen der som faktisk har tid å hjelpe pasienten med å få i seg mat. Sviktar vi på det mest banale?

Kva er årsakene til at så mange vel å ikkje få barn i 20-åra?

Som barne- og familieminister var eg nyleg på besøk i ein kommune, som i samarbeid med SOS- barnebyer dreiv eit hjelpetiltak gjennom barnevernstenesta kalla familiepartnar. Ein familiepartnar skal vere til stade i familiens kvardag, og arbeide saman med foreldre og barn om store og små utfordringar familien slit med. Tiltaket er meint til å førebyggje omsorgsovertaking.

Det var fantastisk å møte familien som fekk hjelp av familiepartnarane. Familien hadde fleire born, og hadde vore i kontakt med barnevernstenesta lenge. Men utan at dei følte dei fekk hjelp, men i staden blei møtt med mistillit og krav. Med familiepartnar fekk foreldra praktisk hjelp til store og små ting i kvardagen, orden på økonomien og ikkje minst, ein meir tenleg plass å bu.

Også barnevernet må difor ta til seg oppropet frå fagfolka. Ein tilbyr gjerne spesialiserte hjelpetiltak i barnevernet. Men får ein hjelp til det enkle og banale? For kven av oss hadde makta å vere gode og perfekte foreldre, om ein på grunn av økonomien ikkje visste om ein hadde ein plass å bu neste månad?

Eg hadde også familiepartnar då mine ungar var små. Men, det var ikkje i regi av SOS-barnebyer og barnevernstenesta. Eg var så heldig at eg fekk hjelp frå mi eiga mor. I ein periode var det kaos og svært hektiske morgonar. Eg hadde ikkje nok hender. Mor mi kom inn døra klokka 0730, og var der til cirka 0900. Takk og lov. Ho hadde ei oppgåve. Det var å halde den minste, så ho ikkje grein, mens eg fekk dei andre søskena ut av huset.

Det er ofte det enkle vi menneske treng hjelp til først. Orden på økonomien, nokre ekstra hender til å avlaste når det trengst. Hjelp til å ete om ein ikkje maktar det sjølv. Men hjelpeapparatet vårt med stort fokus på masterkompetanse i ei andrelinjeteneste lengre vekke, er også langt ifrå det som verkeleg er bakgrunnen for problema.

Så ja. Vi må høyre på fagfolka. Vi må gi hjelp tidleg, og ikkje vente på diagnosar og skeivutvikling. Vi må styrke laget rundt familien. Skapar vi trygge familiar, får vi trygge samfunn. Skapar vi trygge samfunn, får vi trygge barn.