Ungdom og psykisk vanhelse

Mange fleire barn og unge enn det vi likar å tenkje på, er triste, lei seg og har mista håpet. Norske studiar har vist at rundt sju prosent av barn og unge i alderen 4–14 år har ein psykisk liding. (FHI- Folkehelserapport). Ifølgje Ung-HUNT undersøkingane frå Trøndelag auka delen med høgt nivå av psykiske plager blant jenter på ungdomsskulen og vidaregåande skule frå 21 prosent i perioden 1995–97 til 45 prosent i perioden 2017–2019.

Dei siste par åra og under pandemien har barne- og ungdomspsykiatrien (BUP) opplevd ein enorm auke i tilvisingar. Barna som blir tilvist er yngre og meir alvorleg sjuke.

Kjersti Toppe: Solsikketårer for Ukraina

I Folkehelseprofilane som FHI gjer ut, kan ein lese om folkehelsa for din kommunen eller bydel. Livskvalitet er tema for årets folkehelseprofil. Det fordi god livskvalitet styrkjer også motstandskrafta i møte med belastningar. Målet er å skape samfunn som fremjar livskvalitet.

Livskvalitet i Norge er god samanlikna med andre land. Men ein ny trend i desse undersøkingane er at dei unge er mindre fornøgd, meir einsame og meir bekymra enn dei eldre.

Eg tenkjer at dette er ei svært alvorleg samfunnsutfordring. Dei unge skal jo vere dei av oss som er fulle av håp og livsmot.

Den trenden vi no ser, set store krav til helsevesenet om å yte god behandling og hjelp i tidleg fase, for å hindre at desse barna får dårlege liv. Men mest av alt så set det store krav til heile samfunnet vårt.

Kva må vi gjere betre i lag for å hindre at barn og unge som veks opp i Norge føler seg misfornøgd, er einsame, triste og mister håpet?

Spørsmålet mange sikkert stiller seg er kvifor vi opplever denne auken av psykisk vanhelse blant barn og unge. Her finnast det nok ikkje eitt enkelt svar. Eg er heller ingen ekspert på dette. Men i ein debatt eg deltok på i Arendalsveka, var det ein klok psykologspesialist som tok fram desse forklaringane:

Sosiale media. Mykje er bra med barn og unges digitale kvardag. Men den gjer også at barn og unge berre ser glansbilda av liva til andre. Ein kan føle meir på utanforskap. Ideala blir uoppnåelege.

Større sosiale og økonomiske skilnader. Vi veit godt at eit samfunn med sterke fellesskap og små skilnader, også er det beste for å førebyggje helseskilnader. Det gjeld også psykisk helse og barn og unge.

Takk til barna!

Alle må ha master. Respekten og gleda over vanlege, flotte yrke og livsval har endra seg. Det perfekte liv er ikkje for alle, tilsynelatande.

Meir sårbarheit. Motstandskrafta synest å vere redusert. Livet er ikkje alltid enkelt, å møte på motstand er ein del av livet. Men det synest som om færre unge klarar å takle det normale livet sine opp- og nedturar.

Vanlege plager blir sjukeleggjort. Vi ser det igjen i språket. Ein er ikkje lenger trist, men deprimert. Ein har ikkje lenger vondt i hovudet, men har migrene. Ein set diagnosar på seg sjølv, utan blygsel.

Dette er forhold eg kjenner meg igjen i. For all del: Det er veldig viktig at vi tar på alvor og kan gi god behandling til dei med (alvorleg) psykisk liding. Vi kan ikkje førebyggje alt av psykiske lidingar. På same måte som vi ikkje klarar å førebyggje alt av somatisk sjukdom. Men vi må slutte med å sjukeleggjere den normale delen av livet.

Det er ikkje fleire helsesjukepleiarar eller barnepsykiatrar som trengst for å gi barn og unge betre psykisk helse. Langt der ifrå. Vi treng i staden tiltak utanfor helsevesenet. Vi treng ein stor innsats i alle sektorar for å skape helsefremmande samfunn, med sterke fellesskap som fremjar livskvalitet og dermed helse.

Berre dette vil kunne gjere ungdomane våre motstandsdyktige mot psykisk vanhelse. Berre slik kan vi lære dei unge å takle vanleg motstand som alle vil måtte oppleve som menneske som del av det normale liv.

Reparasjon er nødvendig når skade er oppstått. Men det viktigaste er å hindre at skade oppstår. Dette er kanskje den aller største utfordringa vi som samfunn stor ovanfor no. Ungdommen vår si psykiske helse må friskmeldast!