Verken Dagen eller Kristen-Noreg er det same

Våren 1999 passerte eg for første gong dørstokken i det gamle Dagen-huset. Det låg bak Fisketorget, midt i Bergen sentrum. Eg gjekk på bibelskule. I ei praksisveke skulle eg prøve meg som journalist.

Oppdraga viste seg å bli varierte. Eg skreiv om ein aksjon for betre kollektivtilbod, ein føreståande fiskematfestival og risiko for salmonellasmitte i kvitt kjøt. Og eg rapporterte om «dyptgripende fellesmøter på Osterøy» og kunnskap om Israel blant ungdom.

Dei to siste sakene kunne Dagen ha skrive om også i dag. Men vi ville neppe prioritert verken fugl eller fisk, ei heller kollektivtrafikk.

Det handlar om endringar i medielandskapet, men også i Kristen-Noreg.

Eit framandt land

Når eg ser tilbake, forstår eg endå meir at dette var eit interessant tidspunkt å kome inn i ei kristen avis.

Statsministeren i Noreg heitte Kjell Magne Bondevik og representerte Kristeleg Folkeparti. Han var oppvaksen i bedehusmiljøet i Molde og var ordinert prest. Noreg hadde framleis luthersk statsreligion. 85,7 prosent av befolkninga var medlemer i Den norske kyrkja. Og eit klart fleirtal i bispekollegiet sa nei til homofilt samliv.

Alt verkar underleg berre 25 år seinare.

Kristne som tilhøyrde frikyrkjer og bedehus, hadde på ingen måte kjensla av å vere ei dominerande kraft i norsk kultur. Men sjeldnare enn i dag vart tradisjonelle kristne haldningar framstilte som nærast farlege.

Etisk vurdert var ein pinseven heller litt for god enn litt for dårleg.

Kriseoppleving

Dei liberale og sekulære vindane vart stadig friskare i kasta. Denne utviklinga hadde teke til allereie frå slutten av 1800-talet. Men det hadde auka på dei siste tiåra.

Eit gradvis svekt kristendomsfag i skulen, abortlova frå 1978 og partnarskapslova frå 1993 hadde alle utløyst sterke reaksjonar, ikkje minst frå Dagen. Den grunnleggjande opplevinga vart at det meste gjekk feil veg.

Noreg var i ferd med å bli avkristna.

Dagen hadde eg hatt eit forhold til sidan 1989. Som bibelskuleelev vart eg minna om det kvar dag. Den viktigaste boka var nemleg eit eksemplar av Norsk Bibel frå 1988 i brunt skinn. Foreldra mine fekk denne som vervepremie då dei teikna abonnement. Den mangeårige Dagen-redaktøren Arthur Berg hadde vore med på denne alternative omsetjinga.

Den overordna ambisjonen til Berg var å kristne tanken. Bibeltruskap var ikkje berre eit abstrakt ideal, men kom til uttrykk i ein serie kampsaker: Støtte til Israel, fråhaldssaka, friskular og forfølgde kristne. Motstand mot abort, kvinneleg presteteneste, EU, statleg overformynderi og kyrkjeleg aksept for homofilt samliv.

Etterfølgjarane vidareførte programmet. Dagen surfa ikkje på ei ideologisk medgangsbølgje.

Raudgrønt verdiskifte

KrF og Dagen hadde røter i det same jordsmonnet på Vestlandet. Men relasjonen har ofte vore spenningsfylt. På leiarplass hadde Dagen i mange år skulda KrF for å vere for kompromissvillig, ikkje minst om abort og Israel.

Ein gong var eg på ein pressekonferanse der dåverande KrF-leiar Valgerd Svarstad Haugland signaliserte, på mildt vis, at det kunne bli vel mange stikk frå Dagen.

Oppturen til partiet gjekk uansett over. I 2005 var Bondevik ferdig som statsminister, og lite tyder på at ein partifelle får den same posisjonen igjen. Den allmenne appellen til eit eksplisitt kristeleg parti er blitt svakare.

I ettertid framstår perioden med raudgrøn regjering, frå 2005 til 2013, som eit paradigmeskifte. Ny ekteskapslov, liberalisert bioteknologilov, eit heilt nøytralt religionsfag i skulen og avskaffing av statskyrkjeordninga var symptomatiske endringar.

Det siste var rett nok resultat av eit breitt politisk forlik, men viste at kristendommen ikkje lenger hadde den same sjølvsagde posisjonen i samfunnet.

Med eit svekt KrF er mitt inntrykk at interessa for partipolitikk har gått tilbake mellom Dagen-lesarane. Fleire er blitt usikre på kva dei eigentleg kan oppnå partipolitisk i eit land prega av pluralisme og sekularisme.

Folkekyrkje i forandring

Sjølv om fleirtalet av den norske befolkninga framleis er medlemer i Den norske kyrkja, har det sidan 1999 falle med nesten éitt prosentpoeng i året, til 62,6 prosent i 2023.

Dei indre endringane i kyrkja er særleg synlege i homofilispørsmålet. Seint på 1990-talet var dei liberale framleis i tydeleg mindretal. No er det dei som ikkje heisar Pride-flagget, som skil seg ut, også i kyrkja.

Berre tenk på det:

• I 1997 kalte eit bispeutval likestilling av homofilt samliv med ekteskap for «kyrkjesplittande vranglære».
• I 2007 røysta Kyrkjemøtet med stort fleirtal imot forslaget til ny ekteskapslov.
• Men i 2017 innførte Kyrkjemøtet ny ekteskapsliturgi i tråd med den nye lova.

På tre tiår er eit dominerande fleirtal blitt eit lite og stort sett taust mindretal. Evige sanningar har vist seg å vere kortvarige, i alle fall målt i oppslutnad.

Det speglar internasjonale kulturelle trendar. I 1999 hadde ingen land gjort ekteskapet kjønnsnøytralt. Nederland var først ute i 2002. Etter kvart har tilsvarande endring vunne fram i det meste av Vesten.

Bedehus på kyrkjeveg

Stordomstida til bedehusrørsla var passert for lengst allereie i 1999. Det visste eg av eiga erfaring. Som barn på bedehusbenken vart eg tidleg van med å vere mykje yngre enn dei fleste andre som var til stades. Som bibelskuleelev var eg innom fleire bedehus der framtida såg ut til å vere tilbakelagd.

Bedehuskristne måtte finne nye vegar vidare. Framandgjeringa i folkekyrkja førte til at fleire tenkte «alt under eitt tak», mellom anna med dåp på bedehuset. Få år før ville det vere utenkjeleg dei fleste stader.

Sjølv om dei lutherske organisasjonane i større grad har stått samla om ei teologisk konservativ linje, er det blitt meir variasjonar i kva dette i praksis betyr. Etter 1999 har Normisjon, Frikyrkja og Laget opna for kvinneleg presteteneste. For mange var dette tidlegare ein test på bibeltruskap.

Det vert også sjeldnare spurt om noko er «luthersk nok». Dersom ungdommar finn seg til rette i eit kristent ungdomsmiljø, høyrer eg sjeldan om foreldre som er veldig urolege for at dei vert påverka av eit anna dåpssyn, tungetale eller ei anna forståing av Israels plass i endetidsdramaet.

Likare spiritualitet

Svekkinga av den lutherske normalkristendommen opna dører for nye grupper. Talande nok vart pinsevenen Egil Svartdahl tv-pastor for TV2 på 1990-talet.

Pinsekarismatisk kristendom har vore relativt liten i norsk kultur samanlikna med kor stor han er internasjonalt. Men gradvis har impulsar frå karismatisk kristendom har fått meir innpass i tradisjonelt traustare miljø.. Spiritualiteten er blitt likare på tvers av kyrkjegrenser. Tungetale på bedehuset er ikkje lenger særleg oppsiktsvekkjande.

Dei dedikerte songbøkene for kvar tradisjon, som «Sangboken« på bedehuset og «Evangelietoner» i Pinserørsla, samlar støv på hyllene. Songane som kjem på storskjerm, kan flyte mellom forskjellige miljø utan inngåande dogmatisk analyse.

Katolisering skremmer mindre

Då pave Johannes Paul 2. vitja landet i 1989, var det visstnok ein av biskopane i Den norske kyrkja som melde forfall fordi han hadde tannlegetime. I dag har ingen biskop meir lyst til å treffe tannlegen enn paven.

I år 2000 vart MF-professor Bernt T. Oftestad omplassert til arkivet etter at han konverterte til katolisismen. I dag er han ein skribent som står Dagen-lesarar nærare enn dei fleste teologar på MF eller i bispekollegiet.

Nyleg konverterte to markante bergensprestar med god kjennskap til Dagen-segmentet, Sverre Langeland og Helge Unneland. Dette ser ikkje ut til å ha utløyst nemneverdige negative reaksjonar. I eit samfunn der dei vedkjennande kristne er færre, vil dei fleire vere opptekne av det dei kan stå saman om. Ein respekterer at forskjellige menneske tek forskjellige val.

Intellektuelt let dette seg forklare. Men eg vil tru at eg ikkje er åleine om å undrast over utsegner eller hint frå tidlegare tider om at pavekyrkja er «den store skjøkja» i Openberringsboka.

Uventa alliansar

Lenge var kampen mot blasfemi heilt sjølvsagt for aktive kristne. Lovforbodet handla ikkje om eit behov for å verne Gud. Nei, det handla om å verne folk og land. Spott av Gud og det heilage var farleg og dermed skremmande.

Ein gong intervjua eg presseveteran Harald Stanghelle som fortalde om korleis dette prega opplevinga hans av musikalen «Jesus Christ Superstar». Som tenåring på interrail såg han denne i London. Det rysta han.

Sjølv om den unge Stanghelle hadde vinka farvel til bedehuskristendommen, trudde han det kom til å hende noko fælt med eit teater som viste noko sånt.

I kjølvatnet av karikaturstriden i 2005 og 2006 kom det eit stemningsskifte. Det islamske nærværet i Europa var blitt langt tydelegare gjennom nokre tiår. Når ein redaktør i ei lita norsk kristenavis vert truga på livet for å ha publisert Muhammed-karikaturar, den norske ambassaden i Damaskus står i flammar og blodige terroråtak råkar København og Paris, skjer det noko med røyndomsopplevinga.

Skal krenking av den islamske guddommen vere forbode i Noreg?

På motsett side har ei progressiv utvikling i spørsmål om kjønn, seksualitet og identitet ført til frykt for sensur av tradisjonelle kristne standpunkt. Kan ein risikere bøter og fengsel for blasfemi i sekulær utgåve?

Det ferskaste eksempelet på ein utypisk alliert er den avgåtte professoren ved Universitetet i Stavanger, Anne Kalvig, som har skrive boka «Kjønnstru».

Konsevative kristne har hamna på lag med alt frå anarkistiske karikaturteiknarar til radikale feministar. Det avspeglar ei grunnleggande reorientering. Ein ser seg ikkje lenger som representant for den «eigentlege» majoritetskulturen, men som ein sårbar minoritet.

Store omveltningar i kristent medielandskap

Dei siste 25 åra er Dagen på nokre vis blitt ei breiare avis. I redaksjonen merkar vi at avisa er meir felleskristen og i mindre grad vart oppfatta som eit organ for den lågkyrkjelege bedehuskristendommen.

Dei karismatiske publikasjonane Magazinet og Korsets Seier er fusjonerte inn. Vebjørn Selbekk, som kom frå den i si tid omstridde trusrørsla. er blitt sjefredaktør. Det ville vere utenkjeleg i 1999.

Samstundes er fokuset til Dagen på fleire måtar blitt smalare. Som nemnt i innleiinga, har vi nesten slutta å skrive om ei rekke politiske og kulturelle spørsmål - som landbruk, kollektivtrafikk og allmenne kulturarrangement.

Det er blitt meir kristenliv, og fleire «indrekristelege» problemstillingar. Samfunnsjournalistikken handlar oftare om felt der det er friksjon mellom storsamfunnet og trussamfunn.

Avspeglar dette tilbaketrekking blant norske kristne? Er truslivet i større grad isolert frå kvardagslivet, arbeidslivet og samfunnslivet?

Kristen samtidsorientering

Grunnleggjande hjartesaker er gjenkjennelege: Bibeltruskap, menneskeverd, forfølgde kristne, misjon, trusforsvar, Israel/antisemittisme og vern om tradisjonelle familiestrukturar. Kva som konstituerer konservativ kristendom er likevel blitt vanskelegare å definere.

Eit kritisk spørsmål kan vere: Kva står ein då faktisk saman om? Er det lettare å svare på kva ein ikkje vil, enn kva ein vil? Er ein meir samla av opplevde trugsmål enn av felles tru?

Ein meir velvillig analyse er at ein har skrella bort unødvendig usemje og står saman om det viktigaste. Det heilt sentrale i den kristne trua og forpliktinga på Bibelen vert det avgjerande. Ein opplever ikkje å ha råd til indre brytningar som ein gav merksemd for nokre tiår sidan.

Lite av det eg har skildra, er resultat av medvitne val eller strategiar. Det vitnar om djupe kulturelle omveltningar som ingen einskildmenneske eller grupperingar rår over. For kristne er utfordringa å avklare korleis ein skal leve i pakt med trua si i eit samfunn som endrar seg stadig raskare.

Tusen samla i lovsong over midnatt på fest for kristenretten

Det Kristen-Noreg som eg begynte å skrive om i 1999, har gjennomgått eit hamskifte. Endå større er endringa sidan eg som tiåring i 1989 hadde fått meg ny skinnbibel og i ei notatblokk teikna omreisande predikantar som inntok talarstolen på Remøy bedehus.