Faktasjekkar trur ny barnebok vil skape fordommar mot kristne

Sofies Verden er ein av dei mest leste barnebøkene i nyare tid.

Den er omsett til 64 språk og er selt i 50 millionar eksemplarar.

Historia om Sofie Amundsen, som tek eit brevkurs i vestleg filosofihistorie vart først skrive av Jostein Gaarderer i 1991.

No gir forlaget, Aschehoug, den ut som teikneserie.

Det får faktasjekkar Bjørn Are Davidsen til å reagere.

Fagsjekk

Davidsen er rådgivar for Tankesmien Skaperkraft og redaktør for nettstaden Fagsjekk, som mellom anna faktasjekkar skulebøker.

Nyleg tok Davidsen for seg Sofies Verden, sidan den no er kome som teikneserie.

Den framstiller det, ifølge han, som at kyrkja fekk ei kunnskapsutvikling som var på frammarsj i antikken til å stå i stampe gjennom mellomalderen.

Gaarders historie er, slik Davidsen les han, at «den frie tenkinga i antikken blei kvelt av ei dogmatisk kyrkje som i frykta for kunnskap førte oss inn i ein mørk mellomalder».

Så kom renessansen.

Heldigvis «redda» humanistane oss frå den kunnskapslause kristendommen.

Det er inntrykket lesarane får, ifølge Davidsen.

– Denne historia stemmer ikkje. Det er ei myte. Dei fleste humanistar var kristne som på alle måtar jobba for kyrkja, seier han.

Faktafeil

I bokmeldinga ramsar han opp dømer på det han kallar «direkte faktafeil», som bygger opp under myten om den «mørke» kristendommen.

I Sofies Verden blir det hevda at Platons 900 år gamle akademi blei lagt ned i år 529 e.Kr. I realiteten, forklarar han, var Platons akademi borte lenge før den tid. Kyrkja hadde ingenting med det å gjere.

Kyrkjefaderen Augustin skal ifølge boka ha vore eit unntak. Han var for kunnskap. Difor tok han med seg den greske filosofien inn i mellomalderen.

Men Augustin levde ikkje mellomalderen. Han døydde i seinantikken.

Andre tok med seg denne kunnskapen då Vestromerriket fall fleire generasjonar seinare. Utfordringa var ikkje uvilje mot gresk filosofi, men at ein i vest berre las latin.

Mykje gresk filosofi vart ikkje omsett til latin før 1100-talet.

Davidsen forklarar at kyrkja gjennom historia har vore den viktigaste faktoren for kunnskapsutvikling i Vesten.

Det var ho som grunnla skulane, fann opp universitetet, betalte for skulebygg, lønna professorar og tok initiativet til mykje av omsetjingane av gresk filosofi på 1100-talet.

– Unødvendige fordommar

Davidsen reagerer på den nye teikneserien, som han meiner vidarefører desse mytene om kyrkja som ei negativ, bakstreversk kraft i historia.

– Kva i all verda fekk dei til å gjere dette på nytt, seier han og legg til:

– I dag har ein alle sjansar til å rette opp i desse feila, langt betre enn i 1991.

– Kva konsekvensar kan desse mytene få?

– Ein kan få masse, unødvendige fordommar og ende opp med å gi enno ein generasjon feil inntrykk av kyrkja si historiske rolle, seier han.

Forlaget

Dagen har lagt fram kritikken til Davidsen for forlaget, Aschehoug.

Forlagssjefen for Barn og ungdom, Sverre Henmo, svarar i ein mail. Der understrekar han at boka og teikneserien ikkje har same forfattar.

Teikneserien er det Nicoby og Vincent Zabus som står bak. Den vart gjeve ut av det franske forlaget Albin Michel først i 2022, og baserer seg på Sofies Verden frå 1991.

Aschehoug, forklarar Henmo, har kjøpt dei norske rettane til teikneserien og «kan ikkje gjere tilpassingar ut over å omsette den».

Likevel vil dei sjå på kritikken til Davidsen.

«Når det gjeld eventuelle reine faktafeil, skal vi sjølvsagt gå igjennom og sjå om han har rett, og om det i så fall lar seg rette», skriv han.

Samtidig meiner Henmo det er litt urettferdig å kritisere den originale boka med kunnskapen vi har i dag. Aschehoug er også forlaget for Sofies Verden frå 1991.

«Hadde den vore skriven i dag, ville den sett annleis ut. Dette har Gaarder sjølv uttalt ved fleire høve. […] Å skulle oppdatere SofiesVerden ut frå stadig ny kunnskap, vil vere umogleg», skriv han.