Far og mor for flyktningar i Florø

Det er ein av desse forblåsne vinterdagane på kysten. Havet utanfor Florø står i kok. Det er storm i kasta. Regnet piskar mot rutene. Men inne i stova til Ottar og Gudrun Tonheim er det lunt og varmt.

Kontrasten frå verda utanfor til freden i stova er stor, enten ein spring for å sleppe uvéret – eller har flykta frå regimer som vil ein vondt, slik David frå Iran gjorde på slutten av 90-talet. Den unge mannen var den første av mange flyktningar som kom inn i denne stova og vart verande.

Møtet blei livsforvandlande både for guten og ekteparet. For Ottar og Gudrun blei dette starten på eit årelangt engasjement for flyktningar. For David blei denne stova ein heim.

– Han vart som ein son for oss, seier ekteparet.

Far for mange

Vinden har stilna. Vi vågar oss ut for å gå på språkkafé hos Frelsesarmeen i Florø, der Ottar er medarbeidar. Rundt borda sit unge, mannlege asylsøkjarar frå Afghanistan, Syria og Iran saman med norske frivillege. Praten går livleg over kaffi, vaflar og grovskiver. Men når Ottar kjem inn i rommet, sprett mennene opp. Nokre handhelsar. Andre klemmer. Gjensynsgleda er tydeleg. Høgreiste, stødige Ottar Tonheim er farsfigur for fleire enn David i Iran.

Denne dagen er det særleg to brør frå Syria som treng tid og trøst. Rami og Jamen er frå Idlib vest for Aleppo. Dei ville verken slåss for regjeringshæren eller andre grupper, så dei flykta. Ferda gjekk til Tyrkia og vidare i ein liten, overfylt plastbåt til Hellas. Dei var forferdeleg redde under overfarten. Florø og folka på språkkafeen vart ei trygg hamn.

– Vi elskar Ottar, seier dei. – Han opnar heimen sin, lærer oss å lese i Bibelen og hjelper oss å skrive brev til UDI. Vi set veldig pris på det.

Nyleg fekk dei to brørne svar på asylsøknadene sine. Den eine fekk opphald, den andre avslag. Dei skjønar ikkje kvifor, for begge har same bakgrunn.

No må Ottar skrive nye brev til UDI. Rami håpar at dette vil overtyde byråkratane i Oslo om at han ikkje kan reise heim til Syria.

– Det er blitt mange slike brev gjennom åra for folk eg har prøvd å hjelpe. Kontakten med styresmaktene har vore trasig. Ikkje minst er det vondt at konvertittar ofte ikkje får skikkeleg behandling. Korleis kan verdslege menneske vurdere om ein person er blitt kristen? Resultatet er at konvertittar blir sende tilbake til land som Iran, der du veit at dei ikkje får det godt.

– Eg opplever at den behandlinga UNE og UDI gir ikkje er noko å skryte av, seier han.

LES OGSÅ: Flyktninger i huset gir glede

Praten går vidare rundt borda. Laila Schønhardt, som er tilsett som aktivitetsleiar hos Frelsesarmeen, sjekkar om kaffikanna er tom. Så må ho ut i gangen for å ta farvel med ein flyktning som har fått fast bustadskommune og skal flytte. Det blir mange farvel for den som jobbar med flyktningar.

Ute på trappa i skumringa har Ottar og Rami snike seg vekk. Den unge syraren treng å lette hjertet sitt. Han er så uroleg for kona og dottera. Dei bur i Dubai. Han har ikkje sett dei på to og eit halvt år.

Ottar lyttar og gir råd.

Hoppa av

Det ligg ein butikk i det nordlege Iran med norsk namn. Dette namnet er valt fordi det vekkjer så gode minner om ein familie som opna hjarta og stova si.

Det var her han enda til slutt, flyktningen David, då Noreg ikkje hadde plass til han.

David var på det iranske landslaget i karate. Under ei turnering i Danmark midt på 1990-talet hoppa fleire utøvarar av. Det vart skandale, men David lukkast med målet sitt. Han kom seg på ei ferge til Oslo, sjølv om han ikkje hadde pass. Frå Tanum vart han send til Kinsarvik i Hardanger. Her gjekk han på norskundervisning og vart med i ei kristen gruppe. Seinare konverterte han og vart døypt.

LES MER: Leier ut til flyktninger

– Kvifor vart David så spesiell for dykk?

– Det hadde nok med trua å gjere, og så var han veldig kontaktsøkjande og hjelpsam. Han var ein ungdom på alder med døtrene våre, og han var lett å bli glad i, sier dei.

Gudrun og Ottar sit i sofaen og blar i album. Dei viser glade bilete av David som er med på julefeiring og 17. mai, som slappar av med katten på sofaen og hjelper til med oppvasken. Dei minnest korleis han testa karate på svigersønene på stovegolvet og var med til leirstaden Teigen i Sunnfjord, der ekteparet kvar sommar samlar den store familien som no tel seks svigersøner og 17 barnebarn, til leir.

Flykta frå Taliban

Etter at David hadde opna hjartedøra til Ottar og Gudrun, vart det naturleg å invitere fleire unge flyktningar inn i familien. Ottar har vore verge for sju mindreårige gutar. Han huskar særleg to av dei, Den eine hadde levd på gata i Etiopia. Den andre var frå Burundi og miste heile familien i eit stammeoppgjer. Onkelen møtte han på heimveg frå skulen og fekk avverga at han gjekk inn i huset og såg dei drepne,

– Han var svært nedfor då han kom til asylmottaket i Florø, hugsar Ottar.

Sakte kom guten seg på beina att.

– Han tok fagbrev, stifta familie og kallar oss mamma og pappa når han ringjer.

Blant dei som sette uutslettelege spor i Tonheim-stova er også tre unge søstre frå Afghanistan.

– Etter at Taliban tok far deira, heldt mora dei skjult i ein jordkjellar. Men så tok Taliban mora også. Jentene forlet landet i ei dramatisk flukt. Dei trudde dei skulle til USA, men menneskesmuglarar tok dei til Oslo og overlot dei til seg sjølve.

– Dei fekk beskjed om å gå bortover ei gate utan å sjå seg tilbake. Då dei til slutt likevel snudde seg, var «hjelparane» deira vekke. Dei hadde ingen kontaktar og ingen ting å hjelpe seg med.

LES OGSÅ: Flere menn blir flyktningvenn

Søstrene budde hos familien Tonheim i eit halvt år. Gudrun tok permisjon frå jobb i heimesjukepleien for å vere mor for dei tre som var både underernærte og traumatiserte. På denne tida hadde deira eigne døtre flytta ut.

– Rolla mi var å vere til stades, gi omsorg og skape tryggleik. Ei heilt vanleg mammarolle.

– Vi brukte veldig mykje tid på å snakke saman. Ikkje minst hadde vi lange måltid. Dei spurde og grov og ville vite kva ting heitte og betydde, fortel ho.

Ottar viser lattermilde bilete av dei afghanske jentene som kledde ut folk som var på besøk i burkaer.

– Dei var mistruiske då dei kom, men fekk tillit til oss, litt etter litt.

Utvist

Dei to afrikanske gutane og søstrene frå Afghanistan fekk opphald i Noreg, men iranske David vart utvist.

4. mars 1997 kom det endelege avslaget på asylsøknaden. Ottar skreiv brev og tok kontakt med advokatar, men det var lite å gjere. Den dagen politiet kom og henta David, var Gudrun på jobb i heimesjukepleien. Ektemannen ringde og fortalde kva som hadde hendt.

– David sit på glattcelle på politistasjonen. Dersom du vil ta farvel, må du gå dit no, sa han.

Ho gløymer aldri synet av den redde unge guten. Nær 20 år seinare er det framleis vanskeleg å fortelje om.

– Eg hadde nettopp sett filmen «Dead Man Walking» og fekk slike forferdelege assosiasjonar då eg såg han på denne cella, seier ho, før stemma brest.

Dei hadde grunn til å vere urolege for returen til Iran. Dei første dagane måtte han møte fleire gonger for ein domstol som prøvde å presse han til konvertere tilbake til islam. Seinare måtte han sitje to år i fengsel, men slapp ut mot kausjon.

– Han har ikkje villa snakke så mykje om kva som skjedde i fengselet, men vi har skjøna at dei var stygge med han, fortel Ottar.

Som del av straffa miste han status som juridisk person. Han kunne ikkje gjere avtalar eller ta seg arbeid, og butikken som Ottar hjelpte han med å starte måtte difor stå i kona sitt namn. Faren, som var sterkt truande sjiamuslim, kasta han ut av det store huset der han hadde bygt leilegheiter til alle barna sine. Livet var svært vanskeleg.

Til Iran

Pensjonistane Ottar og Gudrun tok ein sjanse. Nokre år etter at David vart sleppt ut av fengselet, reiste dei etter til Iran, for å sjå til den bortkomne sonen.

Då hadde David prøvd å overtale dei til å kome både lenge og vel. Dei nølte, men den unge iranaren gav seg ikkje. I mai 2006, samtidig som karikaturstriden hadde sett den muslimske verda i fyr, sette Florø-paret seg på flyet til Teheran som del av eit mindre reiseselskap. I ti dagar var dei turistar saman med gruppa. Seinare var dei to gjester hos David og familien. Far hans var no død, og familien hadde teke sonen inn i varmen igjen.

Det vart gylne dagar omgitt av ei iransk slekt som ikkje visste kva godt dei skulle gjere for det norske ekteparet.

– Dei var ein herleg familie. Særskilt var mor hans hjarteleg mot oss, minnes Gudrun.

Undervegs var det nokre som spurde kva namnet Tonheim betydde.

– Det betyr glede, svara David.

KIA og Gideon

Kontakten med asylsøkjarar gjorde at Ottar engasjerte seg i KIA (Kristent Interkulturelt Arbeid).

– Eg såg at mange innvandrarar var interesserte i å høyre om evangeliet, seier han om kvifor han var med og starta lokallag. Ein gong i månaden hadde dei KIA-møte med mat, sosialt samver og ein kort andakt med samtale etterpå.

– Det var svært meiningsfullt arbeid. I ein periode hadde vi mykje kontakt med iranarar. Sju av dei vart døypte, fortel Ottar, som også er med i Gideon. Hos dei kunne han stadig bestille nye biblar på ulike språk.

– Visste du at Gideon har arbeid i 199 land og at dei delar ut 94 millionar bibeldelar i året? spør han. – Medan vi sit her er dei aktive på skular, sjukehus, oljeplattformar og fengsel. Dei byrja som hotellmisjon, men er blitt så mykje meir, seier han og fortel oppglødd om at han om nokre dagar skal til Kalvåg for å legge ut biblar i rorbuer.

Blodkreft

– Det er Ottar som er mest engasjert. Eg hengjer meg på av og til, og sjølvsagt lagar eg mat til dei som kjem på besøk, men det er han som er drivkrafta i arbeidet med flyktningane, seier Gudrun.

I jula i 2012 opplevde Ottar at krafta forsvann. Dei hadde vore i Bergen og feira jul hos nokre av døtrene, men reiste heim for at han skulle leie julefest på misjonsheimen. I romjula vart han dårleg. Blodprøvar viste akutt muelogen leukemi, ein diagnose som kunne bety snarleg død.

Legane gav han valet mellom ei mildare behandling som kunne seinke utviklinga av sjukdomen, eller ein hestekur som kunne gjere han frisk, men som også var svært risikabel.

Han valde hestekuren. Vel vitande om at han kunne døy av behandlinga, brukte han dei første dagane på nyåret i 2013 til å ordne viktige papir, avslutte firmaet sitt og seie frå seg alle verv.

LES MER: Hjelper iranske flyktninger i Hellas til Jesus

Så reiste han tilbake til sjukehuset i Førde for å starte behandlinga. I sju dagar var han kobla til store posar med cellegift som rann gjennom kroppen. Han måtte gjennom tre slike kurar. Det neste halve året låg han stort sett på isolat. Han fekk blodpropp og blodforgiftning, gjekk ned 17 kilo og misste alt håret.

– Eg var så svak at eg måtte støtte meg til kona når eg skulle gå, og tulla med at musklane låg att i madrassen, hugsar han.

Gudrun køyrde kvar dag den timeslange turen frå Florø til Førde for å vere hos mannen og heim att om kvelden. Dei siste kreftene brukte ho på å oppdatere døtrene via datamaskina.

– Eg kunne føle meg litt åleine når eg sette meg ned på slutten av dagen, men det tok berre ein augneblink før dei svarte meg. Det var så betydningsfullt. Eg følte at eg hadde barna med meg heile tida, også når dei ikkje kunne vere her, seier ho og kan ikkje få fullrost verken legane eller døtrene i den vanskelege tida.

Tre og eit halvt år etter avslutta behandling er Ottar frisk. Legane har vore opne om at han har vore svært heldig. Det var ikkje gitt at han skulle tåle den tøffe kuren, sidan han var over 70 år.

– Blodprøvane er heilt fine. Eg har fått livet tilbake. Ein av legane sa at det er sju underverk i verda, og at eg er det åttande, fortel han og gliser breidt.

– Då sa vi til legen at vi rekna det som eit Guds under, understrekar Gudrun.

Nyfiken engel

Ottar Tonheim ville ikkje vore seg sjølv om han brukte det nye livet til å sitje i ro.

– Det ville vore eit fattig liv om eg berre skulle gått rundt her heime, seier han.

Framleis prøvar han å gjere livet betre for asylsøkjarar som kjem til Florø. Ser han ein utlending gåande med handleposar langs vegen, stoppar han og tek dei på. Når han har tid og lyst, går han på asylmottaket og snakkar med folk. Han tek dei med på fisketur, øvelseskøyrer og går med dei på visningar på leilegheiter. Treng nokre av dei hjelp til kontakten med banken, stiller han opp. Det er ikkje så lett å heite Muhammed og finne seg jobb og hus, men dersom Ottar Tonheim går god for deg, er det mykje som ordnar seg. Blant enkelte av iranarane i byen blir han kalla «engelen i Florø».

Etter at Frelsesarmeen i Florø i haust fekk statsstøtte til eit prosjekt for integrering av flyktningar, har han brukt mykje tid her.

Sjølv står han fast på at han har fått meir igjen enn han har ytt.

– Å ha kontakt med menneske er i seg sjølv fint, men det er noko spesielt med utlendingar. Eg er nyfiken og kjenner ei godheit for dei, seier Ottar, som elskar å reise til nye land og folk. Blant anna har han vore i Tyrkia, på studietur til Araratfjellet og på fleire turar med hjelpesendingar til Russland i regi av Steinar Harila. No har han lyst å reise til Iran igjen. David spør stadig om ikkje hans norske far vil kome på besøk.