Hadde forfattarane av Bibelen eit behov for å usynleggjere kvinnene?

Det er eit imponerande prosjekt Vårt Land sin tidlegare kulturjournalist har gitt seg i kast med når han vil presentere oss for alle Bibelens kvinner. Med nokre unntak er dei tradisjonelt lett blitt verande i kulissane. Dei fleste av Bibelens handlande personar er menn.

Derfor er det høgst legitimt at nokon løftar dei bibelske kvinnene fram frå skuggane. Boka sitt omfang avslører at det er mange fleire av dei enn vi som bibellesarar ofte tenker på.

Kjem til sin rett

Forfattaren bygger opp framstillinga dels bibelkronologisk, dels tematisk. Som døme på større tema kan nemnast «Mødrer og matriarkar», «Metoo i Bibelen», «Blått blod», «Jesu nærmaste vener» og «Paulus og kvinnene hans».

Nokre kvinner får naturlegvis meir merksemd enn andre. I nokon grad følgjer dette den bibelske vektlegginga, men fleire namn får overraskande brei presentasjon. Her kjem kulturskribenten Walgermo til sin rett. Mange bibelske kvinner, også slike som er meir i det skjulte for dagens bibellesarar, har fått vesentlege roller i biletkunst, litteratur og i filmverda.

Alle kvinnene

Mellom bibelkvinnene presenterer forfattaren også eit par frå dei apokryfe skriftene til GT, skrifter som høyrer til i Bibelen slik den blir brukt i dei katolske og ortodokse tradisjonane. Både Judits og Tobits bok er absolutt verd å lese. Sjølv om Martin Luther i si omsetting følgde den jødiske tradisjonen og ikkje tok med apokryfane, rekna han dei som nyttig lesing.

Det ville vere uråd å skape historier til kvar einaste kvinne i Bibelen, nemnt med namn eller ikkje. Walgermo har likevel laga eit svært nyttig register bak i boka der han tar med alle kvinnene. Eg har ikkje sjekka, men eg har ingen grunn til å tvile på at han har nemnt alle.

Det vil seie, han har vel eigentleg laga seg ei for mykje. Den babylonske demoniske figuren Lilit er nemnt i eitt vers hos Jesaja. I GT er dette slett ikkje ei menneskeleg kvinne. Forfattaren gjer det likevel til utgangspunkt for ein av dei lengre presentasjonane, ut frå ein jødisk myte om Lilit som Adams første kone.

Ei innvending

Det er for så vidt greitt at Lilit blir kommentert i forbifarten. Her viser noko av særpreget ved Walgermo sitt prosjekt seg; å kommentere roller og figurar ut frå kunst- og kulturhistoria. Forfattaren har ei imponerande god oversikt i dette feltet. Det er med på å gjere boka interessant.

Samtidig leier det til mi fremste innvending mot boka, bruken av omgrepet «tolking». Ordet glir over frå å handle om ei rimeleg forståing av teksta slik den er gitt oss til å handle om korleis den eine eller den andre måtte ha gjort seg nytte av teksta eller av kvinnefigurane i den.

Om det er Bibelens kvinner og deira rolle i det bibelske universet som skal løftast fram, er det tolkingsmessig irrelevant kva vi måtte ønske eller velje å legge inn i figurar og tekster.

Fri fantasi

Det er ikkje tolking i tydinga utlegging å kolportere nyare idear om at Noomi og svigerdottera Rut var eit lesbisk par, eller at Evodia og Syntyke var det. Det er fri fantasi og rein innlegging. Det ville truleg Walgermo vedgå om vi gjekk han på klingane, men i boka lar han slikt og mangt anna av fri kunstnarisk «tolking» stå som opne spørsmål.

Nokre gongar går forfattaren rett frå å seie at bibelteksta kan forståast på ulike måtar, men heilt utan argumentasjon går han vidare som om den han sjølv vel, er den einaste som duger.

Om Junia i Rom 16 seier han korrekt at det som ein gong var mannen Junias no med all god grunn er blitt til kvinna Junia. Namneforma gjer det tolkingsmessig sikkert. Deretter seier han korrekt at uttrykket «godt namn mellom apostlane» språkleg kan bety at apostlane sette henne høgt, eller at ho var ein framståande apostel. Utan noko som helst vidare drøfting av dette, handlar resten av presentasjonen om hennar viktig rolle som apostel.

Forfattaren gjer det til sin agenda, utan å krevje av seg sjølv at han må argumentere for det.

Tankesprang

Forfattaren har også ein tilbakevendande tanke om at kvinnene i Bibelen med tida har blitt dempa av Bibelens eigne forfattarar. Mennene undervegs i Bibelens framvekst har hatt behov for å usynleggjere dei. Nokre av desse tankespranga til Walgermo strekker seg mot det spekulative.

I framstillingane av Debora og Jael står dei tidleg i teksta fram som sterke og sjølvstendige, men seinare blir dei visst nok fråtatt æra for det dei gjorde. Her og andre stader blir det tatt i bruk ein unødig mistankens hermeneutikk frå forfattaren si side.

Språkleg har det vore ei oppleving å lese boka. Walgermo skriv slik eg sjølv gjerne ville ha gjort det, om eg makta, men eg er kanskje inhabil når eg kommenterer ein sunnmøring. Samlaget skal ha takk for at dei satsa på prosjektet. Ingen bør la seg skremme av at boka er lang. Den er pryda av mange flotte illustrasjonar frå biletkunsten. Det aleine er for så vidt verd ein gjennomgang.

– Bibel utan kvinner er ein halv bibel