Skulestart er høgsesong for datakonfliktar
Når late feriedagar går over til kvardag med skule og plikter, bør foreldre vere ekstra obs på kor mykje tid barna brukar ved dataskjermen.
Med utflytande kvardagsrutiner og mindre viktig døgnrytme, er det lett for at sommarferien blir ei tid der barn og ungdom spelar ekstra mykje data. Overgangen til skule og kvardag, viser seg å vere eit kritisk punkt for dei som er i faresona for å bli avhengige av dataspel.
– Avhengig ungdom kjem til å fortsett å vere i feriemodus med spelevanane sine. Då kjem dei seg aldri skikkeleg i gjenge igjen etter sommaren. Det er eit faresignal, forklarer Trond Aspeland. Han leier det nasjonale fjernbaserte behandlingsopplegget for speleavhengige i regi av Sjukehuset Innlandet og har mange års erfaring frå Hjelpelinjen, ein hjelpetelefon for data- og pengespelavhengige.
Annonse
Mange foreldre ringer til Hjelpelinjen og er urolege for kor mykje ungane speler. Aspeland forklarer at eitt av dei viktigaste kriteria for avhengigheit, er dersom ein ikkje klarer å omstille seg til eit meir normalt kvardagsliv etter at ting har fått flyte litt friare i ferien.
– Når ungdommane berre spelar vidare i like stor grad og ikkje klarer å stå opp når vekkarklokka ringer klokka 7, då blir det fort ein stor konflikt i heimen. Det merkar vi kvar sommar, dette er ei tid på året då mange foreldre ringer for å be om råd, seier han.
Balanse
Leif Gunnar Vestbøstad Vik er dagleg leiar i Barnevakten, organisasjonen som jobbar for at barn og unge skal kunne bruke media på ein trygg og medviten måte. Han trur det kan vere krevjande å gå frå frie feriedagar til ei meir fastlagt kvardagsrytme, men for enkelte også frigjerande.
– Kva då med dei som slit med å få til denne overgangen og heller vil spele data heile natta?
– Mange foreldre som tek kontakt med Barnevakten med bekymring over at barnet er avhengig av speling, blir roa med at det ikkje er sannsynleg at spelinga vil ta overhand. Dersom det er ein rimeleg god balanse i kvardagen, vil barnet sjølv ha moglegheit til å regulere spelinga ved hjelp av god støtte frå vaksne rundt seg, seier Vik.
Han viser til at i dei tilfella der barnet derimot trekkjer seg unna sosiale relasjonar, ikkje legg seg om kveldane, droppar skulearbeid og ikkje deltek på andre fritidsaktivitetar, er det større grunn for foreldra til å sette inn tiltak.
Unngå masing
Annonse
Han meiner foreldra må ta seg tid til å sette seg ned ved sidan av skjermen og stille interesserte spørsmål når det passar. Ikkje mase, men finne dei naturlege pausane i spelet. Då kan tenåringen begynne å forklare, og slik får ein i gang ein samtale. Deretter bør foreldra ta rolla som ein personleg trenar, og forklare at på same måten som i idrett er det viktig med restitusjon.
Viss barnet tek solide pausar, vil det truleg også yte betre når ein først spelar. Men det er ikkje berre berre å få lokka ein engasjert ungdom vekk frå skjermen, spesielt ikkje viss han spelar spel der han er ein del av eit lag.
– Å delta i store, internasjonale turneringsspel, er som å vere på Norway Cup året rundt. Du er forplikta til å delta på laget. Det blir skapt ein lojalitet i spelargruppa på linje med det vi kjenner igjen frå patruljesamhald i væpna konflikter, forklarer Aspeland.
Eliteutøvarar
Ei av utfordringane er at dataspelavhengig ungdom vil føle at dei einaste som forstår korleis ein har det, er medspelarane. Forståing frå foreldra, ikkje fordømming, er derfor avgjerande for å nå fram.
– Når foreldra har fått ei betre forståing for spelet, kan dei møte ungdommen som den eliteutøvaren han er, seier Aspeland.
I Barnevakten er Leif Gunnar Vestbøstad Vik samd i at interesse frå foreldra er avgjerande. Dei må anerkjenne at speling er noko positivt.
– Ved å sette seg inn i spela barna brukar, gjerne sette seg ned sammen med barnet og delta i spelet eller berre sjå på når barnet spelar, vil barnet oppleve at dei vaksne er trygge og nære, forklarer Vik.
Annonse
Han peikar samtidig på at ein både kan ha eit positivt blikk på spelinga og samtidig sette grenser.
– Foreldre må også våge å sette gode rammer for spelinga til barnet. Det gjeld blant annet å forstå og handheve aldersgrensene på ein fornuftig måte og å gå i dialog med foreldra til andre barn for å finne felles reglar.
Negativ spiral
I dei tilfella der ein ikkje når fram på verken eine eller andre måten, er det nødvendig å oppsøke helsetjeneste og andre hjelpetiltak. Erfaringa til Barnevakten er at sårbare barn har lettare for å utvikle speleavhengigheit enn barn som er meir robuste. Då kan ein fort kome inn i ein vond spiral.
– Forsking har vist at dersom overdriven speling held barna borte frå sosiale aktivitetar i ungdomstida, vil det kunne gi barnet avgrensa sosiale ferdigheiter som vaksen, seier Vik.
– Kvar går skiljet mellom ein positiv og ein negativ databruk for barn og unge?
– Det kjem veldig an på barnet. Vi ser at barn i same familie treng ulike grenser for nettbruk ut frå personlegdom og alder. Det er i hovudsak gutar som utviklar det vi kallar avhengigheit til spel, medan jenter gjerne brukar mykje tid på sosiale medium, bloggar og TV-seriar. Foreldre som kjenner barna sine godt har god moglegheit til å oppdage når databruken blir eit problem, seier Leif Gunnar Vestbøstad Vik i Barnevakten.
