Svaret er oftast nei når folk spør om å flytte sine døde

Når ei kiste blir senka ned i bakken på norske gravplassar, er planen klar: Til jord skal du bli og der skal du ligge til evig tid. Men det siste året har 20 prosent av fellesråda i Den norske kyrkja fått spørsmål om det er mogleg å flytte graver. Det viser ei fersk gravplassundersøking gjort av KA, arbeidsgivarorganisasjonen for kyrkjelege verksemder. Tala blei lagt fram på ein storkommunekonferanse måndag.

– I gravferdslova er det ei bittelita opning for moglegheita til å flytte døde. Til no har det vore få saker og desse er restriktivt behandla. Men no merkar vi at talet på spørsmål om å flytte døde er på veg oppover, fortel Øystein Dahle som er avdelingsdirektør i KA.

Grava med på flyttelasset

– Livet endrar seg. Ei grav i ein annan del av landet kan opplevast veldig langt vekke. Eit typisk døme er eit foreldrepar som har budd i Nord-Noreg, barnet deira dør og blir gravlagt der. Nokre år seinare flyttar dei sørover, men då kjenner dei kanskje på at barnet ligg altfor langt vekke, forklarer Dahle.

Andre døme kan vere utlendingar som har budd i Noreg og blitt gravlagde her. Men så flyttar familien tilbake til heimlandet og kjenner på at slektningen burde ha vore gravlagt i heimlandet. Då kan det kome spørsmål om flytting.

– I praksis skjer det nesten ikkje. Men spørsmålet dukkar oftare opp no enn før, det viser at folk er villige til å gjere det. Kanskje trur folk at kista held seg slik ho ein gong var, seier Dahle.

Både ja og nei

Det er det lokale fellesrådet som avgjer om ein kan opne ei grav eller ei. I tillegg må ein få ei rettsavgjerd frå politiet. Borg bispedømmeråd hadde for eit par år sidan ei sak som enda med flytting av den døde etter at fellesrådet først hadde gitt avslag. Då hadde den avdøde lege i jorda i over eitt år.

– I dette tilfellet valde bispedømmerådet å opne grava og flytte den døde til Polen, fortel stiftsdirektør i Borg bispedømme Per Johan Bjerkeli.

Han strekar under at bispedømmerådet ønskjer å ha ein restriktiv praksis når det gjeld ankesaker knytt til flytting av graver. I tilfellet som enda med flytting var det særskilte grunnar som spelte inn, utan at han kan gå inn på desse.

– Det er alltid mykje følelsar involvert. Derfor har vi eit regelverk for å handtere slike spørsmål og eg opplever at det fungerer godt, seier Bjerkeli.

– Udefinerbar jordklump

I norsk gravplasstradisjon er det ein føresetnad at alt som blir lagt i jorda skal brytast ned, både kister og urner. Premissen er at når du grev ned nokon, er saka avgjort i all æve.

– Å grave opp noko som naturen har begynt å bryte ned, bryt både gravfreden og er etisk veldig vanskeleg, seier Dahle.

I andre land har dei kister og urner som ikkje er nedbrytbare. I Noreg står den kristne tradisjonen sterkt, til jord skal du faktisk bli.

– Når ein då skal flytte nokon etter ei stund i jorda, blir det meir som å flytte ein udefinerbar jordklump, forklarer han.

Flyttar namnet nærmare

I Stavanger fortel gravlundsjef Per Øyvind Skrede at dei har fått fleire søknader om gravflytting som er blitt avslått. Den einaste saka han kjenner til der den døde er blitt flytta, var då ein kort tid etter gravferda oppdaga at personen var gravlagt på feil plass.

– Samtidig ser vi at det blir meir og meir vanleg med namneflytting. Eit typisk døme på det er når den eine ektefellen døyr tidleg og enka eller enkemannen flyttar til ein annan kant av landet, fortel Skrede.

Då flyttar ein sjølve namnet og gravminnet til ein annan gravplass, medan leivningane får ligge i fred.

Skrede strekar samtidig under at det ved namneflytting ikkje er lov å sette opp ein ny gravstein, det må vere ei eksisterande grav der frå før. Ei vanleg løysing for ei enke som flyttar langt vekk frå grava til enkemannen, er å søke om å få flytta namnet til ektefellen over på den allereie eksisterande gravplassen til nokon andre i slekta som ligg gravlagde nærmare.

Symbolsk jord

For å unngå å opne graver, anbefaler KA at det heller blir gjort ei slik symbolsk flytting.

– Før måtte det vere samsvar mellom det som stod på gravsteinen og låg i jorda, men i 2002 blei det opna for at det ikkje lenger må vere slik, seier Dahle.

Det går også an å ta med symbolsk jord frå den gamle til den nye gravplassen. Mange vel å spa opp litt jord frå plantefeltet ved den gamle grava.

– Då får ein ei grav å gå til. For mange vil det vere nesten like bra, men for enkelte er det kanskje ikkje nok.