Unik bibelomsetjing igangsett av Bibelselskapet

Den nye bibelomsetjinga er fødd ut av ei ny innsikt om nordmenns evne til å lesa ein vanleg tekst. Mellom 20 og 30 prosent av folket slit med det.

– Denne problemstillinga jobba eg ein del med då eg jobba i Kirkerådet, før eg kom til Bibelselskapet, fortel Paul Erik Wirgenes.

– Me såg at born og unge, og dessutan menneske med ulike språklege utfordringar hadde behov for bøker og pedagogiske opplegg på enkelt språk. Samtidig var me godt kjende med fagorganisasjonar som «Leser søker bok».

Anders (34) vart headhunta til ny bibelomsetjing

Då han vart generalsekretær i Bibelselskapet i 2018 såg han at medvitet om behovet for enkel tekst ikkje var til stades i same grad.

– Det vart viktig for meg å skapa ei erkjenning om at det er ein del av vårt kall å gje ei god og forståeleg bibelomsetjing til alle, fortel Wirgenes.

Prøveprosjekt med Lukas

Dei starta difor eit prøveprosjekt med ein av evangelistane som i 2020 munna ut i «Lukas, Bibelen lett å lese». Ideen til prosjektet og opplegget med å henta respons frå målgruppene vart henta frå det nederlandske bibelselskapet, som gav ut ein lettlest bibel i 2014.

Målet var å bruka prinsippa for «enkel tekst», der kortare setningar, få lange ord og få framandord blir brukt.

Evangeliet blei deretter sendt til innsette i eit norsk fengsel der det finst fleire med lese- og skrivevanskar. Også ei gruppe barn og unge, og dessutan ei gruppe innvandrarar fekk i oppgåve å lesa og gje tilbakemeldingar.

Reaksjonane var positive, men enkeltord som «lydig», «befaling» og «folketeljing» blei foreslått erstatta. I sistnemnde tilfelle kunne «telje alle folk» vera lettare å forstå, meinte nokon med norsk som andrespråk.

– All responsen har me brukt til å revidera teksten og til å læra når me no gir oss i kast med resten av NT, seier Hans-Olav Mørk, som er fagleg leiar for prosjektet.

Ei heilt ny omsetjing

Sidan Bibelselskapet relativt nyleg kom ut med ei heilt ny omsetjing av Bibelen (2011), skulle ein kanskje tru at det ganske enkelt er snakk om ei forenkling av denne omsetjinga. Men slik er det ikkje.

– Dette blir ei sjølvstendig omsetjing der me går direkte til kjeldetekstane, seier Mørk.

Dei har hyrt inn 16 språkkvinner og -menn som enten er ekspertar på gresk eller som er stilistar, gjerne poetar og forfattarar. Dei 16 er delt inn i fire team der to forfattarar og to kjeldeekspertar jobbar i lag.

– Når me omset bibeltekstar gjer me det alltid frå kjeldespråket. Då er det viktig å ha høg kompetanse både på kjeldespråket og på målspråket. I dette tilfellet treng me forfattarar som har erfaring med enkel tekst frå før, og difor speler forfattarar som Anders Totland ei viktig rolle, poengterer Wirgenes.

Ord for ord eller meining for meining?

Men korleis vil det prega omsetjinga at vanskelege ord er fy, og at lange greske setningar skal attforteljast på lettfatteleg norsk? Vil teksten få eit påfallande preg av tolking?

– Ei omsetjing er alltid ei tolking. Det er ikkje mogleg å omsetja ord for ord. Sjølv i ei veldig konkordant omsetjing (sjå faktaboks) vil ein møta på omfattande tolkingsspørsmål. Luther si omsetjing, til dømes, var heilt klart ei meinings-omsetjing. Den pendelen har svinga fram og tilbake gjennom historia. I dette tilfellet vil me oppleva at me kan koma nærare det greske språket i visse tilfelle, mens me er nærare målspråket i andre. Og begge dei er heilt naudsynt, seier Wirgenes.

– Vil teksten bli vesentleg lenger når teksten skal forklarast enkelt?

– Enkelte stader kan teksten bli lenger enn 2011-versjonen. Andre stader kan den bli knappare. Og setningsstrukturen vert litt annleis. Ein kan få fleire og kortare setningar. Likevel er målet at me ikkje skal seia meir i vår omsetjing enn det som ligg i kjeldeteksten, seier Hans-Olav Mørk.

Kva «synd» kan bety

Generalsekretær Wirgenes viser til at mange vante bibellesarar omgir seg med ein del ord som me trur me forstår, men som kanskje har fleire nyansar på gresk. «Synd» er eit slikt ord.

– Kva er synd? Det greske språket har mange ord for synd. Eitt av dei betyr «å bomme på målet». I denne omsetjinga kan me henta fram att noko av den rikdomen, seier han.

Han trur at mange vil få nye aha-opplevingar i møte med det ferdige resultatet.

– Noko av det som er veldig spanande her er korleis me kan finna nye måtar å formidla kjente tekstar på, seier Wirgenes.

Eit forvarsel om språkutviklinga

I første omgang er det sett av tre år til å jobba med omsetjinga av Det nye testamentet. Dersom det går som Bibelselskapet håpar og trur, vil Det gamle testamentet stå for tur etterpå.

– Dersom me får til dette, trur eg me vil hausta erfaringar som blir viktige når me ein gong skal gje oss i kast med ei ny standardomsetjing. For eg trur at behova hjå målgruppene i dette prosjektet er eit forvarsel på korleis språkutviklinga kjem til å gå i framtida, avsluttar Mørk.