Alle gudshusa forsvann frå gata etter krakk, okkupasjon eller fråfall. Men eitt bedehus heldt stand

Misjonspydspiss. Episenter for vekking. Sjekkearena og fleirkulturelt møtepunkt. Salem Stavanger er, og har vore, alt saman.

Bedehuset opna dørene 12. oktober 1924 i Bergelandsgata, som i si tid heitte Bedehusgata på folkemunne.

Her var gudshus, Frelsesarmeen, Blå Kors, pinsevener, misjonsforeiningar, kyrkjelydshus, barneheim og diakonale leilegheiter for rusmisbrukarar på rekkje og rad.

Så kom krig, 68-opprør og oljepengar. Pub, konsertlokale og moské. I dag er Salem den einaste kristne aktøren att i Bergelandsgata.

19 familiemedlemmar på fest

På dagen 100 år etter opninga, har over 400 misjonsfolk møtt opp på Salem for å feire jubileum.

Ein av dei er Johnny Vågen med familie.

– Bedehuset har vore vår åndelege heim heilt sidan vi kom til Stavanger i 1981, seier han.

Vågen er på jubileumsfesten saman med kone, barn og barnebarn, til saman 19 i talet.

I kveldens lovsongsteam speler eine sonen gitar og eit barnebarn syng.

Tre andre barnebarn er avisgutar i ein sketsj.

Kvar søndag møtest tre generasjonar Vågen til gudsteneste i Salem.

– Salem er ein trygg plass. Det er her me har fått lære kva eit kristent fellesskap er, seier Johnnys barnebarn, 17 år gamle Thomas Bø.

– Kva skal til for at Salem overlever 100 nye år i Bergelandsgata?

Johnny sin son, Lars Inge Vågen, tek ordet:

– Det er som pappa seier: Guds ord må vera i sentrum. Det har vore visjonen til Salem heile tida. Ein må byggje på Guds ord og kommunisere det i ei språkdrakt som passar dei ulike generasjonane, seier han.

Starta av kvinner

På autentisk sambandsvis, klokka 1700 presis, ønskjer ein tilårskommen mann med inderleg, lågmælt stemme velkommen til jubileumsfest.

Velkomsthelsinga er så attkjennande at Dagens utsende først ikkje skjønar det er starten på førestillinga til revylaget Ryfylke livsgnist.

Dei tre revyartistane tek jubileumsdeltakarane med på ei reise gjennom bedehuset si historie.

Det heile starta med kvinnelege kinamisjonsforeningar, som samlast i heimane for å be, syngje, sy og samle inn pengar til misjon i Kina.

I mars 1887 tok eldsjelene det første spadestikket for Salem bedehus.

I 1897 kom vekkinga, med emissær Lars Gimnes.

Tre år seinare var det 44 kinamisjonsforeningar på Jæren, i Ryfylke og på Haugalandet, ifølgje det ferske jubileumsskriftet til Salem.

Økonomisk baksmell

Bjarne Middelthon, Inger Dale og Alf Idsøe har vore eldsjeler i Salem gjennom 60 år.

Sistnemnde sin far rodde i tre timar for å vera med på festen for 100 år sidan.

Mor til Dale var også med på innviinga. Mor hennar igjen var med i ei av kvinneforeiningane som var forløparen til Salem.

Frivilligheita har gått i arv blant kvinnene i familien.

Alf Idsøe fortel at bedehuset fekk ein tøff start.

Uventa kostnadar under bygginga og økonomiske nedgangstider blei ei stor påkjenning for heile forsamlinga i starten av 30-åra.

– Spesielt styret kjende at det økonomiske ansvaret tynga dei, fortel Idsøe, som har ført jubileumsheftet i pennen.

Men ein dag fekk styreformann Gustav Ingebrethsen nytt mot, då han las Haggai 2,9: «Dette siste huset skal få ein større herlegdom enn det første hadde, seier Herren hærskaranes Gud. Og på dette stad vil eg gi fred (...)».

Oppturen kom vinteren 1931.

«Lokalet var fylt, kveld etter kveld, veke inn og veke ut. Folk kom frå bygdene for å verte frelst. I somme bygder var det så mange som reiste til byen i slikt ærend at det kjendest ut som dei hadde vekking i heimbygda. Endå mange kom med i byen, så kom endå fleire med som budde ute i bygdene», heiter det i boka Kristenliv i Rogaland, som er sitert i jubileumsskriftet.

Også søndagsskulen vaks på denne tida, med over 300 medlemmar.

– Dei som var med i søndagsskulen på denne tida fortel at dei ulike alderstrinna måtte sitje i kvar sitt hjørne av hovudsalen for å få plass, fortel Idsøe.

Okkupert av nazistar

I 1935 tok inntektene seg opp att.

Salem hadde overlevd den første store krisa, men nye utfordringar venta.

Under krigen okkuperte tyskarane første og andre etasje. Hovudsalen fekk misjonen bruke.

Dette synet møtte Normisjon-vaktmesteren da han kom fra ferie

Då dei fekk tilbake lokalet var mykje øydelagt og stole, men også i kjølvatnet av denne krisa kom vekkinga til Salem.

I Stavanger Aftenblad refererer Stavanger-historikar og forfattar Gunnar Roalkvam til 50- og 60-talet som ei stordomstid for misjonsforsamlinga.

Det var på denne tida at dei nyfrelste tvillingbrørne Bjarne og Jakob Middelthon kom med i forsamlinga.

Her trefte dei konene sine og her er dei blitt verande.

– Salem har vore min åndelege heim sidan eg blei kristen som 20-åring, fortel Bjarne.

Tvillingbroren Jakob var forsamlingsleiar frå 1985 til 1992.

I TV-serien, Lykkeland må bedehus og nøysemd vike for pub og oljepengar.

Også Jakob Middelthon merka at noko endra seg på denne tida.

– Me er alle barn av vår tid. For ein del menneske blei det blei lett å skaffa seg nye ting. Folk begynte å tena godt, minnest han.

Dei slutta likevel ikkje å gi til bedehuset.

– Dei i Salem høyrer til det folket som er vane med å gi, uavhengig av nedgangstider og oppgangstider, forklarer Jakob.

Blomstra under jappetida

Under jappetida blomstra Salem ungdomskor. Dei reiste rundt i to store bussar på turnear, weekendar og møte.

På jubileumsfesten blei kom koret saman att på scena.

Sanggleda trekte ungdom frå bygd og by, mange av dei fann kvarandre i miljøet.

Dagen treffer ei lang rekkje ektepar på jubileumsfesten som har funne saman på Salem. Blant dei er Jan Andreas (82) og Torny Holgersen (74).

Han såg seg ut den blonde sørlandsjenta i benkeradene, med det søte smilet. Ho la merke til den høge, mørke mannen som samla inn kollekt. Dei ser tilbake på eit langt liv saman – i og utanfor forsamlinga.

Dugnad som høgdepunkt

Det er spesielt ein epoke frå Salem sin historie som skil seg positivt ut for Alf Idsøe.

Framleis får han stjerner i auga når han ser tilbake på rehabiliteringa av bedehuset i tusenårsskiftet. 120 personar var med i dugnadsgjengen.

Religiøse, eldre menn er oftast frivillig. Desse er på leirstaden Holmavatn kvar veke

– Det var eit høgdepunkt?

– Det kan du seie. Det er i alle fall noko eg hugsar, seier Idsøe.

Frå forsamling til kyrkjelyd

Når det gjeld ungdomsarbeidet var stordomstida i nyare tid for om lag ti år sidan. Då samla Salem opptil 200 ungdommar kvar laurdag.

Forsamlinga har alltid hatt ungdomsarbeid, men talet på deltakarar har variert.

På fredagane er det tilbod til tenåringane; Between for 5.–7. klasse og Teens for 8.–10. klasse. Laurdagskveldane er Salem den einaste kristne aktøren, i Stavanger sentrum som har tilbod til unge.

Visjonen til forsamlingsleiar Ole Lilleheim er alle som kjem til Salem skal kjenne seg sett.

– Kva kjenneteiknar Salem som forsamling i dag?

– Det er blitt meir som ein kyrkjelyd å rekne. Det var ingen som for hundre år sidan hadde drøymt om at det skulle døypast barn her, men det skjer nå, seier han.

Vidare peiker Lilleheim på ein sterk kultur for frivilligheit. Misjonsfolket vaskar framleis bedehuset på dugnad. Jubileumsfesten er det også dei frivillige som står for, ifølgje forsamlingsleiaren.

– Me i staben har ikkje gjort nokon ting, seier han med eit stort smil.

Så legg han til:

– Eg har lyst du skal skrive at utan kvinnene hadde ikkje dette gått.

– Me har menn også som gjer ein fantastisk jobb. Det var ein mann som i si tid starta søndagsskulen, men det var damene som var opphavet til Salem. Gud har alltid brukt kvinnene i Salem. Slik har det vore heilt sidan starten.

Imponerte ordføraren

I Salem går ein lang jubileumsfest mot slutten. Henrik Halleland har eit av sine siste ordføraroppdrag nettopp på dette bedehuset denne kvelden.

Det er ikkje første gong han er her. Som mange andre bygdeungdommar drog den tidlegare ordføraren ofte til Salem i helgene.

– Det er utruleg godt å vera her, seier han i si helsing til misjonsforsamlinga.

Spesielt trekkjer han fram det internasjonale arbeidet, som Salem har blitt kjent for.

– Det internasjonale arbeidet i Salem har imponert meg. Det er er utruleg flott. Det trur eg skjer fordi de alltid har sett utover dykk sjølv. De har bygd opp ein internasjonal kompetanse, mellom anna gjennom misjonen.

– Me er glade i Stavanger for at me har Salem og sjølvsagt mange andre kyrkjelydar, seier han.

– Ikkje hundre nye år

I Salem ber dei om ei ny vekking, særleg dei eldre, ifølgje tidlegare forsamlingsleiar, Jakob Middelthon.

– I den daglege andaktsstunda ved frukostbordet og før folk legg seg ber dei om at nye folk skal komme til tru. For utan bedehuset, då blir det tomt, seier han.

Middelthon trur han veit kva som må til for at Salem skal leve vidare:

– Viss Guds ord lever her, vil Salem leve. Viss ikkje døyr Salem.

Ikkje alle er sikre på om bedehuset framleis eksisterer om hundre år. Werner Larsen er leiar Norsk Luthersk Misjonssamband region Sørvest.

I kveldens siste helsing til misjonsfolket seier han:

– 1924. 2024. Eg kan ta feil, men eg trur ikkje vi feirar hundreårsjubileum i Salem neste gong.

Regionleiaren ser fleire teikn han tolkar som at Jesus kjem igjen.

– Evangeliet går fram med ein veldig fart. Israel har fått tilbake landet sitt og mange, mange teikn ser vi (...).

Han minner om misjonsbefalinga og samanfattar jubileumsfeiringa slik:

– Her i kveld har vi fått le saman, sett på historia med skråperspektiv og lytte til Guds ord, så får vi gå vidare. Jesus kjem igjen. Når det blir veit vi ikkje, men eg trur ikkje det blir hundreårsjubileum i Salem neste gong.