Bedehusmann og bonde i spagat: – Eg likar meg best blant rabulistane

Verva er framleis tunge, men arbeidsmåten annleis for den tidlegare hærføraren for bøndene i Sogn og Fjordane. Per Hilleren tek venleg imot oss på heimebøen i dalen med det litt overlessa namnet Sogndalsdalen. Så ber han oss vera gilde og flytta bilen som vi har parkert framfor innkøyrselen til fjøset. Dette er mjølkebilen sin plass, og doningen med tank på ryggen er snart ventande i tunet.

Per Hilleren er ein mann det ikkje er lett å setja på ein formel. Som bondelagsleiar er han talsmann for kraftige verkemiddel i kampen for å halda opp eit levedyktig landbruk i distrikta.

Som medlem av bispedømeråd og kyrkjemøte kjempar han for at det framleis skal vera plass til prestar av det gamle slaget – i Per Hillerens vokabular gjerne omtalt som dei bibeltru som står på Guds ord og ikkje let seg driva av ver og vind og skiftande folkemeiningar.

Dei siste åra har han vore styreleiar i region vest av Norsk Luthersk Misjonssamband, og i Sogndal kommunestyre representerer han ikkje Kristeleg Folkeparti – om nokon måtte leva i den villfaringa.

Beskjeden i oppveksten

På skulen heime var odelsguten frå den brattlendte garden i Middalen ein smålåten kar som ikkje likte å ta ordet i utrengsmål. I dag er han slett ikkje ukomfortabel når NRK stikk ein mikrofon opp i andletet hans.

– Eg likar å vera i hop med journalistar, seier han.

15 mjølkekyr beitar i brattlendte bakkar bak løa. Ved grinda til beitet står ein stor vasstank, som har vore flittig i bruk denne sommaren. Enkelte dagar har han køyrt ut 1500 liter vatn til tørste dyr på uttørka marker. Bonden merkar at det har skjedd noko i naturen dei 30 åra han sidan han overtok garden etter far sin.

– Det var aldri nokon diskusjon, seier han når vi spør kvifor han reiste heim att og blei gardbrukar som unge menn før han i slekta.

Han runda 30 og hadde jobba nokre år på slakteriet nede i bygdebyen då det var tid for eigarskifte på heimebøen.

– Det er eit yrke å vera stolt av, frykteleg stolt, seier Per Hilleren ber oss inn til eit bugnande bord.

– Det er dette norsk landbruk handlar om. Dette, seier han med ettertrykk og peikar på osten og mjølka og pølsa og smøret.

– Skalv som eit ospelauv

Per Hilleren hadde knapt overteke garden då han fekk sitt første verv i landbruksorganisasjonane. Han var vald av bøndene som leverte slakt til Vestlandske Salslag si avdeling i Sogndal, og opppdraget var alvorleg nok. På sakskartet til årsmøtet i salslaget stod nemleg ei mogleg nedlegging av slakteriet i Sogndal.

Det var tidleg 90-tal, og den i dag så drevne organisasjonsmannen minnest at han låg vaken om natta og skalv som eit ospelauv då han skulle halda sitt første innlegg.

Sidan har han vore engasjert i Bondelaget «på nær sagt alle nivå», i mange år som handlekraftig og ikkje alltid smålåten leiar i fylkeslaget. Han hadde tru på dei gode argumenta, men brukte ikkje alltid innestemme.

– Eg trivst nok best blant rabulistane, seier han og ler så blomkålsuppa skvett rundt munnvikane.

Skåla er halvtom då han høyrer motordur i tunet.

– Mjølkebilen! seier han og kastar seg i kloggene.

543 liter mjølk flyttar seg raskt mellom fjøs og bil i ein lang gummislange.

– Eg veit ikkje om dette blir for sterkt for Dagen, seier Per Hilleren og skrattar høgt medan han peikar på ein plakat innom fjøsdøra. Bodskapen er av det meir mannfolkhumoristiske slaget, nemleg at jura på kyrne skal behandlast som om dei tilhøyra kona.

Stengde vegen i fleire timar

I 2012 hadde Senterpartiet landbruksministeren. Forventningane var difor store til landbruksoppgjeret, men resultatet var skuffande. Kravet på 2, 2 milliard vart møtt med eit tilbod om 900 millionar.

Over heile landet gjekk bønder kraftfullt til verks. Då idéen om handfast aksjon kom opp frå eit lokallag i Nordfjord, var ikkje fylkesleiaren sein med å gje si fulle tilslutning.

Frå klokka 06.00 til 09.30 var han med på å stengja vegen med traktorar, medan køen hopa seg opp på begge sider. Bilistane vart bydd på kaffi og yoghurt og løpesetlar om «skambodet».

Mange var sinte, og nokre ringde politiet. Etter kvart vart blokaden opna ei lita stund kvart 20. minutt.

I fremste rekkje mellom aksjonistane stod bedehusmannen Per Hilleren og forsvarte den sivile ulydnaden.

Denne hausten ser det ut til at Senterpartiet igjen får regjeringsmakt.

– Eg har ingen påverknad lenger, men trur Senterpartiet bør tenkja seg grundig om før ein tek på seg posten som landbruksminister, seier han.

– Kvifor?

– Enten ein vil det eller ikkje, blir bøndene og Bondelaget klistra på Senterpartiet - og omvendt. Difor er det problematisk å ha ein minister frå Senterpartiet som skal gå i forhandlingar med bøndene.

Grensa: Øydelegging av mat

Ni år etterpå er Per Hilleren for lengst avgått bondelagsleiar. I staden har han fått tunge verv i kyrkje og misjon.

Kva tenkjer han i dag om å sperra ein riksveg som mange er avhengig av for å koma seg på jobb om morgonen?

Svaret er enkelt: Akkurat det same som han tenkte morgonen 14. mai 2012, då han sette seg i bilen og køyrde på våte asfaltvegar for å møta frustrerte kollegaer lenger nord i fylket.

– Er slike aksjonar først og fremst mediestunt?

– Både ja og nei. Det er ei tydeleg markering av misnøye med eit jordbruksoppgjer som ikkje går i vestlandsbondens favør. I neste omgang blir det eit mediestunt.

– Kor langt kan du gå i sivil ulydnad for den gode bondesak?

– Det går ei grense ved å øydeleggja mat. Eg kan ikkje kasta ut mjølk i protest. Men å stengja utkøyring frå eit slakteri, meieri eller ei matmølle, er eg med på. Det er forresten fascinerande å sjå korleis folk reagerer når dei fryktar at det blir tomt for mat i butikkane. Det seier meg noko om kor viktig den norske bonden er og kor viktig det er at den norske matvareproduksjonen vert halden oppe, seier han.

Stod ikkje med lua i handa

19. mai 2010 var Jens Stoltenberg på besøk i Florø. Ein fin anledning til overrekka statsministeren ein pamflett om vilkåra for vestlandsbonden, og som tenkt så gjort. Politisperringa rundt statsministeren forserte han utan nemneverdige vanskar – «medan politimeisteren stod smilande og såg på».

– Eg overrekte bodskapen og fekk ein grei liten prat med statsministeren, minnest Hilleren.

– Kva var det som motiverte deg til å stå i denne striden?

– Eg trur det kokar ned til ei stoltheit over å få lov til å vera talsmann for ei kjempeviktig næring. Eg gjekk med hovudet godt heva som representant for bøndene i Sogn og Fjordane. Eg såg ingen grunn til å stå med lua i handa.

– Kva er den største endringa du har opplevd gjennom dine tre tiår som bonde?

– Vi er blitt færre. Det er ikkje mange kollegaer igjen her i dalen. Bondeyrket er einsamt, seier han.

Mange veker er samtalen med mjølkebilsjåføren det næraste han kjem ein fagleg fellesskap.

Symptomatisk nok har to av nabobøndene gitt seg. Hilleren slår graset på gardane deira, og no tek han oss med til ein av dei har han seks kviger gåande på beite.

Ungbeista blir synleg begeistra når bonden hoppar ut av traktoren og kjem for å sjekka korleis dei har det. Kvigene kappast om å bli klappa og strokne, og «Peren», som han gjerne blir kalla, innrømmer utan blygsel at han har varme kjensler for dyra sine.

– Eg kjenner ein klump i halsen når eg sender dei til slakt, seier Hilleren.

Gjekk rundt seg sjølv

Tilbake frå beitet på nabogarden og godt plassert i ein djup lenestol fortel han om marsdagen i 2015. Per Hilleren kan framleis mana fram kjensla av tomheit som nærmast overmanna han den mandagsmorgonen han vakna og ikkje lenger var fylkesleiar i Bondelaget.

Vervet hadde vore altoppslukande. Kvar frukost hadde han samtale med organisasjonssekretæren på telefon. Så gjekk det slag i slag med møter og telefonar, reiser og medieutspel.

Måndagen etter årsmøtet var det dørgande stille. Ingen telefon. Ingen medieinteresse. Og ein tom kalender.

– Det var nesten som å missa fotestet. Eg gjekk rundt meg sjølv i fleire dagar og visste liksom ikkje kva eg skulle ta meg til.

Ny tid, nytt verv

Det skulle snart dukka opp nye utfordringar. Gardsdrifta kunne han gå tyngre inn i. Den var det i stor grad kona og sonen som hadde skjøtta i fleire år.

Per Hilleren hadde heile livet hatt eit aktiv forhold til bedehuset, men seier han var «ein misjonsmann som ikkje var så opptatt av organisasjonane».

Rett nok hadde han vore aktiv i arbeidet på leirstaden Lyngmo litt lenger inne i Sogn, eit fellesprosjekt mellom Misjonssambandet og Indremisjonsforbundet.

– Eg har nok generelt vore meir opptatt av forkynninga enn av kva organisasjon talaren kom frå. Men eg har vel kjent litt sterkare tilknyting til NLM enn til den andre, forklarar han.

– Kan ha rykt litt i rabulistfoten

Det kom likevel som ei overrasking at han var spurd om å stilla til val i styret for Norsk Luthersk Misjonssamband, region vest. I dag er han styreleiar i regionen med same grenser som det nye Vestland fylke.

– Har du tatt med deg rabulisten inn i Misjonssambandet?

– Nei, eg har vel ikkje hatt så stort behov for det. Nokre saker har vore krevjande, og innimellom kan det nok ha rykt litt i rabulistfoten. Men det har nok ikkje gitt seg så mange utslag.

– Kvifor ikkje?

– Ein tenkjer seg om og finn stort sett fram til samlande løysingar. Og så er ein kanskje blitt litt rolegare med åra, seier 62-åringen.

Om spranget frå hærførar for vestlandsbønder til samlande misjonsleiar i ei traust lekmannsrørsle synest stort, blei kanskje det neste bykset endå kvassare. Å engasjera seg i Den norske kyrkja sitt toppsjikt framstår som temmeleg uaktuelt for ein gjennomsnittleg NLM-ar.

Men Per Hilleren er kanskje ikkje gjennomsnittleg noko som helst – heller ikkje som misjons- og kyrkjeleiar.

– Eg har ein fot på bedehuset og ein i kyrkja. I vaksen alder blei kyrkja viktigare for meg. Eg er glad i gudstenesta og ikkje minst i salmesongen. Og så har me stort sett hatt prestar med ein teologi som eg har kjent meg heime i.

– Men derfrå til å melda seg til teneste i bispedømeråd og kyrkjemøte, det ser ut som ein skikkeleg …

Per Hilleren avbryt oss før spørsmålet er ferdig formulert.

– Det er jo litt i spagaten, ja medgir han.

Bak hans «ja» til dei som heia han fram i nominasjonen i 2019-valet, låg omsynet til prestar som står for klassiske syn i tidas store stridsspørsmål.

– Skal vi berre trekkja oss ut og overlate kyrkja til dei liberale kreftene? spør han.

– Og kva svarar du?

– At det er eit forsøk verdt å hegna om den tradisjonelle læra og støtta dei prestane som står på Ordet.

– Du snakkar om synet på likekjønna samliv?

– Mitt kall er å stå last og brast med dei som står for det gamle synet og medverka til at dei har eit livsrom og ein plass i kyrkja framleis. Det er vedteke at vi skal ha to syn. Då må det vera plass også for dei som står det tradisjonelle synet.

«Trongare» i Den norske kyrkja

Per Hilleren ønskjer seg ei kyrkje som er «tydelegare i forkynninga» og meiner biskopane i dag er «meir opptatt av å følgja folket sine meiningar enn det som Bibelen seier».

– Eg opplever at det er blitt trongare i Den norske kyrkja. Det blir snakka mykje om rausheit og respekt, men eg opplever ikkje at det går begge vegar.

– Korleis er det å sitja i bispedømerådet med det synet du har i dei store stridssakene?

– Det går greitt. Eg målber mitt syn og må akseptera at eg ofte kjem i mindretal. Eg har eit mandat frå dei eg representerer og som har stemt meg inn i dette vervet.

– Har dei to åra i bispedømerådet gitt meirsmak?

– Det har eg ikkje reflektert over. Vi har ei spesiell tid bak oss, og eg har berre vore med på eitt kyrkjemøte. Der møtte eg mange som det er naturleg å samarbeida med. Men det er urovekkande korleis Åpen folkekyrkje har fått ei så sterk rolle gjennom mobiliseringa si.

– Men du går framleis til gudstenester i Den norske kyrkja?

Per Hilleren kryp godt ned i godstolen og festar blikket på eit punkt høgt på veggen. Den elles så munnrappe sogningen veg orda sine grundig før han svarar:

– Eg går ikkje til gudsteneste med prestar som seier dei vil praktisera likekjønna vigsel.

– Du sjekkar preikelista før du går til kyrkje?

– Ja.

– Kor lenge blir du ståande i Den norske kyrkja?

– Det må ikkje bli stort meir liberalt enn i dag. Byrjar dei med desse «hen»-greiene, så

– Då melder du deg ut?

– Me får sjå. Endringar skjer fort i dag, så fort at ein knapt får tenkt seg om, seier han.

På Mac´en googlar han Ivar Aasen og siterer: «Lat oss ikkje forfedrane gløyma, under alt, som me venda og snu; for dei gav oss ein arv til å gøyma, han er større, enn mange vil tru.»

Senterpartiet baud på kaffi

Det er enklare med partilknytinga. Per Hilleren sit i kommunestyret for Senterpartiet.

– Kvifor ikkje KrF?

– Det var ingen der som bad meg inn. Senterpartiet baud på kaffi og rosinbolle. Så lett påverkeleg er eg, seier Per Hilleren og etterlet seg ei kraftig lattersalve.