«Å ikkje bli bitter, ikkje la seg forsure av motgangen. Det er det eg har brukt mest tid og sjelesorg på»

Klokka er blitt fem over elleve når ein biskop, ein prest og ein diakon kjem fram midtgangen, bøyer seg mot alteret og tek oppstilling framfor kyrkjelyden. Det er pasjonssøndag, og eit 20-tals sjeler finn saman i eit kapell frå mellomkrigstida.

Vi skriv 2024, men gjer først eit byks tilbake til 90-talet:

Det er eit tiår med uro i Den norske kyrkja. Prestar og lekfolk – kall dei gjerne konservative eller gamaltruande – prøver å finne saman i felles forståing av vegen vidare. Dei har ulike syn på kva ei kyrkje er, men deler interesser på eit viktig punkt:

Den norske kyrkja og stadig fleire av hennar fremste leiarar er på ville vegar og er overstyrt av ein stat utan respekt for bibel og tradisjon. Framtida krev nye løysingar for å ta vare på truslivet, slik det er nedarva gjennom generasjonar.

Høg og låg finn saman under ei forkorting som kanskje ikkje er utprega poetisk: SKG.

Bokstavane står for Samråd på Kirkens Grunn og har kyrkjekampen mot nazistyret under krigen som inspirasjonskjelde. Målet er å «bevare Den norske kirkes pedagogiske integritet og beskytte dens spiritualitet mot liberale reformer.»

– Du er mannen

I 1991 er kjernetroppane samla til rådslaging i Bergen. Ein aldrande prost legg hendene på skuldrene til den 40 år gamle presten Ottar Myrseth og seier: «Du er mannen, du må bli leiar».

Myrseth kjenner på glede og forventning etter noko han opplever som ein profetisk augneblink. Bedehus- og kyrkjefolk har funne saman. Han trur mange vil gå saman vidare òg.

Kvinneprestspørsmålet er på denne tida det mest synlege dømet på ei teologisk utvikling som bryt med kyrkja si tradisjonelle lære. Etter kvart trer samlivsetikken fram som eit nytt stort problemkompleks. I SKG har dei fått nok når det blir klarlt at konservative biskopar ikkje vil bryte med sine såkalla homofili-liberale kollegaer.

I SKG vil dei setje kyrkja fri frå statens tyranni, i første omgang frå innsida. Men tanken om eit «indre exodus» skal fort vise seg å vere eit blindspor. Det føreset nemleg ein porsjon velvilje frå kyrkjelege styremakter, og der er det lita forståing for dei gamaltruande sine ønskje om alternative tilsyn og kyrkjelydar som står fritt til å velje sin profil og sin prest.

SKG gjer ei rekke forsøk på å skaffe seg livsrom innanfor Den norske kyrkja. Men ønskja om alternativt tilsyn og valkyrkjelydar blir bryskt avvist av kyrkjemakta.

Gradvis går det opp for Myrseth at oppslutninga om prosjektet blir langt mindre enn han hadde sett føre seg.

Allianse i oppløysing

Når fleire av dei høgkyrkjelege byrjar å sysle med tanken på oppbrot og tilknyting til historiske kyrkjer utanfor den lutherske familien, bryt alliansen saman. Ulike embets- og nattverdssyn kjem til overflata når ein ikkje lenger kan samlast i kampen mot ein ytre motstandar.

Under eit møte i 1996 – også dette i Bergen – blir usemja endå meir tydeleg mellom dei som vil bli ståande og dei som vil bryte ut.

Ottar Myrseth får på prent ein artikkel i Luthersk Kirketidende under tittelen «Game over». Fånyttes har han og kampfellene arbeidd for eit livsrom innanfor Den norske kyrkja.

Katolsk og evangelisk

I oktober 1999 melder Dagen at SKG «Etablerer nytt kyrkjesamfunn».

– Vi vil ta oss av dei som ikkje lenger kan leve og tene i Den norske kyrkja med frimot, seier Ottar Myrseth.

Han er på dette tidspunkt sokneprest i Spjelkavik.

Den munnrappe sunnmøringen frontar prosjektet saman med Roald Flemestad, høgskulelektor på Diakonhjemmet.

Dei vil skape noko nytt i norsk kyrkjeliv: Eit katolsk alternativ som har teke vare på det beste frå den evangelisk-lutherske tradisjonen og som ikkje står under paven i Roma.

Slik blir «Den nordiske evangelisk-katolske kyrkja» til. Dei knyter kontaktar med gamalkatolikkar i USA og held fast på nær kontakt med trusfeller innanfor den anglikanske kyrkja.

Med seg får dei ein annan profil frå det høgkyrkjelege miljøet, prost Asle Dingstad, som hamna i strid med sin homofililiberale biskop i Tunsberg.

Åtvaringar frå biskop general

Den største delen av SKG-miljøet er heimehøyrande i Bjørgvin, der Ole D. Hagesæther er biskop. Han kallar signalet om kyrkjestifting «dramatisk» og meiner SKG har ein naturleg plass innanfor Den norske kyrkja.

– Vi som har stått for dei same standpunkta i vår kyrkje, treng å halde saman, seier biskopen til Dagen i 1999.

Karl Johan Hallaråker, generalsekretær i Indremisjonsforbundet, gjer det klart at SKG sin veg er «heilt unaturleg» for det lågkyrkjelege lekfolket.

Myrseth sluttar som sokneprest og livnærer seg som lærar medan han byggjer ein nordisk-katolsk kyrkjelyd i Ålesund.

Nokre nøkkelpersonar i miljøet blir med over i det nye kyrkjesamfunnet, medan fleire konverterer til eksisterande historiske kyrkjer, dei fleste til den romersk-katolske.

Under slagordet «For den udelte kirkes tro» er kyrkjelydar skipa i Oslo, Trondheim, Bergen, Ålesund og Fredrikstad. Inn under same paraplyen kjem ein kyrkjelyd i Karlskrona i Sverige.

Scranton? Kvar er det?

Gjennom heile 90-talet har SKG-miljøet hatt nær kontakt med likesinna i Den anglikanske kyrkja i England. Desse igjen har nære økumeniske band til ei kyrkje dei færraste i Noreg har høyrt om: Den gamal-katolske kyrkja med sete i Pennsylvania. Slik blir banda knytte mellom det nye kyrkjesamfunnet i Noreg og eit gamalt i USA.

Dei nordisk-katolske står først under tilsyn frå den gamalkatolske biskopen Taddeuz, som held til i ein by knapt nokon nordmann har høyrt om. Men for ein ekte nordisk-katolikk blir Scranton etter kvart eit kjend namn.

I 2011 får den nordiske avdelinga sin eigen biskop i Roald Nikolai Flemestad. I 2019 blir han avløyst av Ottar Mikael Myrseth.

25 år med kyrkjesoge er gått sidan den dramatiske splittinga.

Klokka kvart på elleve denne søndagen har fire-fem menneske funne vegen til kapellet i «Sjøfarendes aldershjem» ved Akvariet i Bergen. Er dette alt som er igjen av dei nordisk-katolske i byen der dei for nokre år sidan hadde ein av sine mest livskraftige kyrkjelydar?

Når dei geistlege byrjar å røre på seg, er det komme fleire til. Den yngste er 5, den eldste 80. På ei av benkeradene sit fire unge menneske. Vi tel 19 frammøtte medan «Se vi går opp til Jerusalem i hellige fastetider» rungar gjennom rommet.

Gudstenesta er ei av dei meir sjeldne dette semesteret. Kyrkjelyden har mista sin faste prest, og biskopen må steppe inn for å halde oppe ein minimumsfrekvens på messelivet.

Internasjonalt

Preika er på engelsk. Calvin Robinson har tidlegare gjort teneste i den anglikanske kyrkja, men har markert seg med synspunkt som gjorde det vanskeleg å bli verande i den engelske folkekyrkja.

I dag er han prest for ein kyrkjelyd med 25 medlemmer. Dei er tekne opp i «Union of Scranton» og har nære band til trusfellene i Noreg.

Robinson preikar i 20 minuttar om å frykte Gud meir enn verda.

– Is Ottar your bishop? spør vi engelskmannen når kyrkjelyden er kommen gjennom dei 20 sidene i liturgiheftet. På eit bord bakarst i salen er brusflaskene spretta.

– No, my bishop is Roald. I´m gonna meet him tomorrow, svarar Robinson.

Han er eit levande døme på korleis den nordisk-katolske varianten er meir internasjonal enn særnorsk.

«Roald» er Roald Nikolai Flemestad (81), hovudarkitekten og ideologen bak NKK-prosjektet slik det tok form mot slutten av 90-talet.

Den nordisk-katolske kyrkja (NKK) slit med oppslutninga i Noreg og har aldri blitt det breie, samlande alternativet einskilde såg for seg på 90-talet.

Derimot er det knytt kontaktar med grupperingar i andre land. Flemestad har tilsyn med kyrkjesamfunnet sine bruhovud i England, Italia, Frankrike og Spania, medan Myrseth (73) ser til at lære og liv er intakt hos dei gamalkatolske i Noreg, Sverige, Tyskland og Ungarn. Under den ungarske misjonen ligg også kyrkjelydar i Romania og Slovakia.

Fremst i minnet

Den kjappe replikken sit framleis laust. Glimtet i auget er der framleis. Latteren er sjeldan langt unna. Men Myrseth legg ikkje skjul på at historia blei annleis enn hadde sett for seg i yngre år. Han har kjent på freistinga til å bli bitter.

Når vi 25 år etter etableringa av NKK spør kva han hugsar best frå 90-talet, kjem svaret kontant:

– Splittinga i SKG.

Alliansen stod samla heilt til det blei alvor, og ein måtte velje vegar som kravde oppbrot frå det vante livet i kyrkjer og bedehus. Mange prestar blei ståande i Den norske kyrkja, og Myrseth klandrar dei ikkje. Noko skal ein leve av. Andre konverterte til lutherske frikyrkjer og Den romersk-katolske kyrkja.

– Kva såg du føre deg den gong?

– Ei mykje breiare samling enn det blei. Men eg såg jo dette før vi starta NKK, og særleg frå 1996. Splittinga og utmarsjen frå SKG var overraskande, og eg tok det veldig tungt. Det er utan tvil dei tyngste åra eg har hatt i heile mi tid som leiar i ulike samanhengar.

– Feilberekna de publikummet dykkar?

– Ja, eg trudde viljen til å stå saman var sterkare enn den viste seg å vere. Det var ein smertefull leksjon, seier Myrseth i dag.

– Kvifor blei det slik?

– I Noreg har vi hatt ein monokultur, kyrkjeleg sett, den grunnlovsfesta evangelisk-lutherske trua. Det er ein tradisjon som ikkje gjev motivasjon til å samle folk frå ulike kyrkjesamfunn.

Fleire av dei næraste kampfellene hans hoppa av i siste sving. Nokre gjekk over til Den romersk-katolske kyrkja.

– Var det aldri ei løysing for ditt vedkomande?

– Det var ei individuell løysing. Vi var medvitne om at vi ville ha felles løysingar. Det var ikkje berre eg personleg som hadde problem med Den norske kyrkja. Eg tilhøyrde eit miljø som hadde det. Difor var eg kritisk til dei som valde personlege løysingar.

Nære relasjonar

– Korleis opplevde du dette?

– Det var veldig smertefullt. Det fekk jo også så store sosiale konsekvensar. Ei kyrkje er ikkje ein fritidsgeskjeft, ein hobby, men livet, eksistensen. Det omfattar personlege og familiære relasjonar. Når ein går i kvar si retning søndag formiddag, blir det vanskelegare å finne saman på måndag og tysdag.

– Du opplevde at det var einskilde som svikta på oppløpssida?

– Ja, det vil eg seie. Nokre var attpåtil med på å leggje til rette for det som blei NKK-alternativet, for deretter å hoppe av i siste sving. Det var underleg og skuffande.

– Kva gjorde denne opplevinga med motivasjonen til å starte noko nytt?

– Det er oppdragande å måtte stå i motgang. Eg trur det har styrka fellesskapet vårt som kyrkje og venskapa som har gått vidare trass kyrkjeleg oppdeling. Trua på det vi gjorde, har ikkje minka. Men det har vore mykje motvind.

– Kva har vore mest krevjande?

– Å ikkje bli bitter, ikkje la seg forsure av motgangen. Det er det eg har brukt mest tid og sjelesorg på.

– Bitter på kva?

– På at det skulle vere så slitsamt å rydde veg og trekke saman, at så mykje krefter har vore brukt til splitting i staden for å få ting til å henge i hop. Eg trur all splitting er av det vonde. «Splitt og hersk» er aldri Guds strategi. Det betyr ikkje at alle som er usamde med meg, tek feil, understrekar han.

– Naivt optimistisk

Myrseth seier han har greidd å forsone seg med røynda slik den er, og at han er meir robust som person i dag enn for 30 år sidan.

– Då var eg nok meir naivt optimistisk, seier han og syner til det omtalte møtet i Bergen i 1991.

Fleire hundre SKG-medlemmer var samla i Santalmisjonen sine møtelokale. Bedehus- og kyrkjefolk sat side om side. Opplevinga gav Myrseth tru på at mange ville gå same vegen.

– Eg trengde heile 90-talet til å erkjenne at slik var det ikkje. Eg blei sterkare av det, SKG svakare, oppsummerer han.

Mange prestar søkte tilflukt i miljøet. På SKG sine samlingar var det kort veg mellom godt vaksne menn med rundsnipp.

– Overvurderte de lekfolket sin hang til oppbrot?

– Eg var meir skuffa over mange av mine prestekollegaer enn av lekfolket. Eg trur fleire lekfolk hadde gått med dersom fleire prestar gjekk med, svarar Myrseth.

– Alle i tilbakegang

I 2015 meldte Dagen at fleire prestar, diakonar og familiar forlèt kyrkjesamfunnet. Ein konflikt med utspring i kyrkja sin svenske avleggjar spreidde seg til Noreg. Ulike syn på retning og strategi skapte ein splid som sette varige spor.

I løpet av kyrkjesamfunnet si 25 år lange soge har mange vore innom NKK ei stund og deretter funne sin heim i større kyrkjer.

– Alle kyrkjer er i tilbakegang, påpeikar biskopen når vi byrjar å snakke om talmessig oppslutning.

I dag er medlemstalet omlag det same som i 2010. På landsbasis ligg det rundt 100.

– Vi har stått på staden kvil når det gjeld kvantitet. Men den åndelege styrken i kyrkja vår har vist seg levedyktig, hevdar han.

Roma og Konstantinopel

Myrseth trur ikkje han ville gjort så mykje annleis om han fekk sjansen på nytt.

– Eg tenkjer at vi har skapt eit fellesskap som står trygt og har ting på stell i retning både dei austlege og vestlege kyrkjene. Vi har fått anerkjenning både frå Roma og frå Konstantinopel, for å seie det slik.

Om 90-talet var ei tid som innbaud til oppbrot frå folkekyrkja, meiner Myrseth at den åndelege situasjonen i dag er langt meir dramatisk. NKK-biskopen sin visjon er eit kristenfolk som erkjenner at dei må finne saman under aukande press frå ein stadig meir sekulær kultur.

– Gud er ikkje pop. Då eg gjekk på skulen, tykte 80 prosent at Gud var ein god idé. I dag er det snudd opp ned, resonnerer Myrseth.

– Innrette seg på nytt

Han har ei kjensle av at det skjer ei oppvakning i somme miljø, ikkje minst mellom unge menneske med bakgrunn i frikyrkjer. I Bergen møter han unge og nyfikne menneske i Oldkirkelig forum. Han trur at interessa for Dagen sin podkast «Ulest» er eit teikn som peikar i same retning.

– Mange stader er det ein sterk trong for fornying av dei kristne fellesskapa. Sekulariseringa undergrev moglegheita for nye vekkingar. Erkjenninga blir at fornyinga vil komme frå dei første kristengenerasjonane. 1500-talet og reformasjonen sine problemstillingar er langt på veg passé, meiner han.

Vekkingskristendomen har ikkje same vilkår som før.

– På bedehusa er dei i ferd med å innsjå at dei ikkje lenger kan leike 1800-talsleiken. Dei organiserer seg som forsamlingar med møter klokka 11 på søndag og innser at dei må innrette seg på nytt.

Om folkekyrkjemiljøa seier Myrseth at dei forskansar seg.

– Dei erkjenner at statistikken er imot dei, det såg vi no sist på Kyrkjemøtet, men dei er ikkje komne til det punktet at dei skjønar at noko må gjerast, at liberaliseringa ikkje skapar kyrkjevekst.

Den 25 år lange historia til NKK kallar han «ei handling i tru».

– Vi har handla ut frå overtyding, ikkje ut frå lovnad om suksess, seier han.

Knyter band til ortodokse

Myrseth fortel med glød om korleis tilhøvet til Den romersk-katolske kyrkja er blitt betre med åra.

– Då vi – som fellesskap – tok kontakt med Vatikanet for 25 år sidan, blei vi ønskte hjarteleg velkomen, men berre ein og ein og inn i deira eksisterande kyrkjelydar. Men det var jo ikkje private løysingar vi var ute etter. I dag er vi i ein situasjon der «Roma» anerkjenner vår prestevigsle som gyldig, konstaterer biskopen.

Like eins fortel han med kanskje endå større begeistring om nære relasjonar til ortodokse kristne, som det har blitt stadig fleire av i Noreg.

– Ser du grunnlag for tettare fellesskap mellom dykk og ortodokse kyrkjer?

– Absolutt! svarar Myrseth, vel vitande om at mange ortodokse kyrkjer er nært knytt opp ulike nasjonale prosjekt.

– Kan det vere aktuelt å slå seg saman med ei ortodoks kyrkje?

– Eg trur vi skal tenkje på at vi kan anerkjenne og hjelpe kvarandre. Samanslåing betyr gjerne at den eine sluker den andre. Mange ortodokse kyrkjer er basert på etnisitet og tradisjon, og av den grunn er det ikkje noko poeng å tenkje fusjon.

Budsjett, suksess og intelligens

Biskopen gomlar på ei brødskive med egg og røykjelaks. Klokka er 12.30, men dette er det første måltidet hans denne søndagen. Ekte katolikkar feirar nattverd på fastande mage.

Han er glad for å sjå barnebarnet Sofia (5) i kyrkjebenken. Ho vil gjerne vere med på bilete saman med bestefaren.

Myrseth erkjenner at gjennomsnittsalderen i kyrkjesamfunnet er i høgaste laget. Men nokre barnefamiliar og teologistudentar gjev håp for framtida.

– Vi har ingen garanti for å bli stor og sterk. Kanskje vår misjon i vår generasjon blir å vere ein reiskap for å skape erkjenning.

– Kva har desse 25 åra gjort med deg som kristen og som menneske?

– Eg trur dei har lært meg å stole meir på anna enn budsjett, intelligens, suksess og oppslutning. Og å stole på at framtida er i Guds hand.

Les meir måndag:

Dei forlet Den norske kyrkja. Slik blei livet etterpå.