Denne bibelske sjukdommen kan det ta 20 år å utvikle

– For den enkelte var diagnosen ein dødsdom, seier førsteamanuensis i medisinhistorie ved Universitetet i Bergen, Magnus Vollset.

I bibelteksten for kommande søndag møter vi ein som er smitta med spedalskheit, også kjent som lepra.

Den spedalske

Jesus er ute og går då ein spedalsk mann kjem springande desperat etter hjelp.

Han fell ned framfor Jesus, og på Jesu` ord blir han lækt.

Sjølv om han fekk beskjed om å ikkje seie kva som hadde skjedd vidare til nokon, greidde han ikkje å halde det tilbake.

Pleiestiftelsen for spedalske

På 1800-talet var spedalskheit utbreidd i Noreg. Det var sett på som ein middelaldersk sjukdom og var difor ein politisk skamplett for nasjonen.

I 1857 blei Pleiestiftelsen for spedalske opna i Bergen. Målet var å snu om på forteljinga om at Noreg stod med ein fot i fortida. Strategien var å identifisere dei sjuke, bygge institusjonar og bli verdsleiande på lepraforsking.

Prosjektet blei i stor grad vellykka, men dei menneskelege skjebnane var dystre.

– Dei blei sett i ei slags karantene. Ei korona-karantene varar jo maksimalt i to veker, men for leprapasientane var det ei livslang innesperring. Etter ein fann ut at sjukdommen var smittsam, vart Pleiestiftelsen eit fengsel for dei, seier førsteamanuensis Vollset.

Hansen

Ein av legane som jobba på Pleiestiftelsen for spedalske var Gerhard Henrik Armauer Hansen (1841-1912). Ei oppdaging han gjorde, skulle bli avgjerande for lepraforskinga.

Ein vinterkveld i 1873 sat han på laboratoriet i Bergen. Mens han såg inn i mikroskopet sitt fekk han, som den første i verda, auge på leprabakterien – altså årsaka til spedalskheit

Det fekk stor betyding for karrieren til legen.

– Hansen er utan tvil er den mest kjende norske legen internasjonalt, gjennom tidene, seier Vollset.

Funnet var det første steget mot ein kur og endra synet på spedalske.

– Det gjekk frå å vere ein sjukdom omgitt av mystikk som var forbundet med synd, til å vere ein heilt vanleg medisinsk sjukdom med ein veldig naturleg årsak, seier Vollset.

Symptoma

Lepra opptrer på forskjellige måtar. Det kan arte seg som glatt, knuta eller ei blanding av begge delar.

Alle variantane skuldast same bakterie, men immunforsvaret responderer ulikt og avgjer korleis sjukdommen kjem til uttrykk.

Vollset peikar på eit bilete av ein med knuta og ein med glatt lepra.

For den som blir råka er det ekstremt smertefullt, særleg når nervane blir angripe, og det fører etter kvart til handikap.

Frå ein blir smitta til ein får symptom tar det mellom seks månader og tjue år.

Sjukdommen er lite smittsam.

For å bli smitta må ein ha nedsett immunforsvar og bli utsett for sjukdommen over tid. Ein må også ha ein arveleg komponent, dei fleste av oss er difor naturleg immune. Stort sett var det fattige som blei råka.

I dag er det framleis 200 000 som årleg blir smitta på verdsbasis. I fjor blei det registrert eitt tilfelle i Noreg.

Pasienten Kari

Kari Nilsdatter Spidsøen vaks opp på ein gard i Moster. Som sekstenåring vart ho innlagt på Pleiestiftelsen med glatt lepra, der skulle ho bli offer for forskinga til Hansen.

Han ville finne ut om sjukdommen var smittsam eller berre gjekk i arv.

Etter å ha sett at dyr ikkje var mottakelege, skulle han prøve på menneske.

Seinhausten 1879 kalla han difor Spidsøen inn på kontoret. Han sette ho framfor seg, fekk ein assistent til å halde ho fast, og skar ho med ein liten kniv under auget.

Sjølv viste ho ikkje kva som gjekk føre seg, men kniven var infisert med puss frå ein som hadde knuta lepra. Fekk Hansen til å gro ein knute under auget hennar, kunne han bevise at sjukdommen var smittsam.

Dommen

Spidsøen fekk raskt mistanke om at den unge legen eksperimenterte på menneske.

Det førte til at ho og medpasientane vart urolege. Dei spurde kva som skjedde, men fekk ingen svar.

Til slutt truga dei med å marsjere ut i gatene om handlingane til Hansen ikkje fekk konsekvensar. Det ville vore katastrofalt for eit Noreg som var i ferd med å få bukt med ryktet sjukdommen hadde gjeve nasjonen.

Difor vart saka tatt til Bergen byrett og enda med at Hansen vart frådømt retten til å praktisere som lege.

Likevel var det mange som støtta han.

– Dei fleste legane meinte han hadde gjort alt riktig. På den tida var det ikkje omsynet til individet, men kor viktig det var å få svar på det medisinske spørsmålet som var den etiske målestokken, seier Vollset.

Spedalske i Bibelen

Pasientane på Pleiestiftelsen var djupt religiøse og meinte dei hadde same sjukdom som Jesus lækte.

Det meiner Vollset ikkje alltid stemmer, fordi beskrivingane av spedalskheit i Bibelen nokre gongar passar betre med andre hudsjukdommar som til dømes psoriasis.

– Det er ikkje alltid symptoma passar med det vi veit om sjukdommen i dag, så spedalskheit blir nok brukt som ein samlekategori for alle typar hudsjukdommar i Bibelen. Likevel er det nokre gongar snakk om menneske som faktisk er spedalske, seier han.

Jesus endra synet på dei spedalske då han lækte dei, ifølge Vollset.

– I Det gamle testamentet skulle ein isolere dei sjuke utanfor byen – spedalske vart sett som ureine. Jesus stoppar derimot opp ved dei som er nedst på rangstigen, dei spedalske, seier han og legg til:

– Ved å gjere det seier han at sjukdom ikkje er noko ein skal bli straffa for, men noko som gjer at ein har krav på pleie og omsorg.